Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PatrycjaWłodek
RasawHollywoodzłotejery
„Wolęzarabiaćsiedemtysięcydolarów,grającsłużące,
niżsiedemset,będącjednąznich”.
HattieMcDaniell[6]
Jeślitermin„kinoafroamerykańskie”będziemydefiniowaćściśle,jakofilmytworzoneprzezczarnoskórychtwórców,skierowanegłówniedoafroamerykańskiej
publiczności(aprzynajmniejnietylkobiałej)iopowiadająceodoświadczeniubyciaczarnym,to–ażdolatsiedemdziesiątychinurtublaxploitation–należałobyskupiać
sięjedynienaprodukcjachnielicznych,niezależnych,niszowychifunkcjonującychcałkowiciepozakinemgłównegonurtu.Przyglądającsię„kinuafro”,niesposób
jednakpominąćtego,codziałosięwobrębiewielkichwytwórniwHollywood,na„oficjalnych”amerykańskichekranach,zwłaszczażeczarnoskórepostacibyłynanich
obecneodpoczątku,choćprzezwieledekadprzedewszystkimjakotłodlaperypetiibiałychbohaterów,wstereotypowychistypizowanychrolach–wdominującym
dyskursiebiałychtwórców.Stopniowo,poczynającodkońcalatczterdziestych–zasprawąposzczególnychautorów,zmieniającegosięprzyzwoleniaspołecznego
iklimatuliberalnychprzemian,któregoapogeumprzypadłonalatasześćdziesiąteisiedemdziesiąte–temożliwościznaczniesięposzerzyły.Zachodziłotojednakpowoli
izoporami,dlategoteżnietylkowpiątej,aleiwszóstejdekadzieXXwiekupostacigrywaneprzezSidneyaPoitiera–defactojedynegoaktoraregularnieobsadzanego
wówczaswrolachgłównychirównorzędnychbiałymbohaterom–definiowanebyłyprzedewszystkim,jeśliniewyłącznieprzezswojąrasę.Zawszebyłaonateżosią
podstawowegokonfliktuorganizującegofabuły,apodobnywniosekmożnawyciągnąćzobrazów–międzyinnymi–zHarrymBelafonte,LenąHornebądźDorothy
Dandridge,gwiazdamiwprawdzieustępującymipopularnościąekranowąPoitierowi,alerównieżreprezentującymiczarnąspołeczność.
RasaaKodeksHaysa
ZanimjednakSidneyPoitierdostałOscaraza(coistotne)pierwszoplanowąrolęmęską[7](rok1963)istałsięnajlepiejzarabiającymaktoremświata[8](paradoksalnie
–burzliwyrok1968[9]),zanimwizerunekAfroamerykanówzostałprzejętyprzeznichsamychwewspomnianymnurcieblaxploitation,zanimruchwalkioprawa
obywatelskieorazpoprawnośćpolitycznasprawiły,żeunikanewcześniejtematyzaczęłyregularniegościćnaekranachkin(awspółcześnienawetbardziejtelewizorów),
znierównościąrasowąmierzylisiębialitwórcyzłotejeryHollywood.Złożonośćprocesuprodukcjifilmówwlatachdominacjitzw.kinaklasycznego(1927-1963
[10])byłatakduża,żetrudnojednoznacznieokreślić,czyniewielkaliczbaobrazówporuszającychkwestiedyskryminacjirasowejbyłategoskutkiemwłaściwym,czy
ubocznym.Wprawdziewśladowychilościach,aledziełatakiebyłyjednakkręconeiznajdowałyzarównouznanie,jakipubliczność.Szczególnieistotnebyłypodtym
względemlataczterdzieste,kiedyHollywoodcorazbardziejotwierałosięnatrudnetematy,kontynuującwcześniejsze,społeczniezaangażowaneosiągnięciawybranych
wytwórni(np.kinagangsterskiegoiwięziennegoWarnerBros.zlattrzydziestych,jakWrógpubliczny[ThePublicEnemy,1931,reż.WilliamA.Wellman]iJestem
zbiegiem[IAmaFugitiveFromaChainGang,1932,reż.MervinLeRoy]).Tendencjataprzejawiałasięzarównowukazywaniumrocznychstronamerykańskiegosnu
ispowiciuświataprzedstawionegowponurebarwy(filmnoir),jakiwewprowadzaniunaekranypojedynczychczarnoskórychprotagonistóworaztematyzowaniurasizmu
iantysemityzmu(np.Dżentelmeńskaumowa[Gentleman’sAgreement,1947,reż.EliaKazan],Krzyżowyogień[Crossfire,1947,reż.EdwardDmytryk]
[11]).Tespołecznezainteresowaniazostałyukróconepodkoniecdekadyprzeztzw.polowanienaczarownice–poszukiwanieiwpisywanienaczarnelistyrzekomych
komunistów,wrzeczywistościnajczęściejtwórców„niewygodnych”,okrytycznymnastawieniudowieluaspektówdalekiegooddoskonałościżyciawStanach
Zjednoczonych.
Jeszczewcześniej,właściwieodpoczątkówkina,presjęfinansowo-obyczajowąnatwórcówwywierałylicznekonserwatywneorganizacje,zatroskaneoprzekaz
płynącyzekranów(takiejaknp.najsłynniejszainajpotężniejszaznich,założonyw1934rokukatolickiLegionPrzyzwoitości),bądźstanoweurzędycenzury(aczęstoto,
couchodziłonabardziejpostępowejPółnocy,mogłodoprowadzićdozamieszekwtzw.PasieBiblijnym).Oprotestowywanozarównowszelkieprzejawyseksualności,jak
inaruszaniezachowawczegoporządkuspołecznego.Realnezagrożeniepłynącezestronyobrońcówtakrozumianejmoralności,wtymbojkotykinimożliwośćwdrożenia
zakazówadministracyjnychprzezinstytucjestanoweifederalne,powodowałyzarównolekceważeniezestronyposzczególnychtwórców,jakiostrożnośćproducentów
orazwytwórni.Taostatniadoprowadziław1934rokudoustanowieniatzw.KodeksuHaysa(formalnanazwaurzędu:ProductionCodeAdministration,PCA),zbioru
przepisówregulującychto,codopuszczalne,ito,cozakazanenasrebrnychekranach,oraznegatywniesankcjonującychwszelkietransgresje.Ichoćhollywoodzkieannały
sąwypełnioneanegdotamiihistoriamipotyczekreżyseróworazscenarzystówzbiuremcenzorskim,tozpewnościąjegoobecnośćochroniłaHollywoodprzed
ingerencjamizewnętrznymi.
Zapisykodeksu–orazichzmiennośćwczasie–stanowiądobrenarzędzieopisuamerykańskiejrzeczywistościizbiorowejmentalności.Jednymzjejistotnych
elementówbyłzinstytucjonalizowanyrasizm,naPółnocyzwiązanyzpatriarchalnądominacjąmężczyznzesferyWASP(WhiteAnglo-SaxonProtestant),naPołudniu
zhierarchiąspołecznąrodemzokresuantebellum[12],utrzymującąsięjeszczestolatpozniesieniuniewolnictwa.Rasizm–obejmującyteżrdzennychAmerykanóworaz
Azjatów(traktowanychwStanachszczególnieniechętniepoatakunaPearlHarbor)–byłteżimmanentnymelementemkulturydominującej,czegodobrymprzykładem
jestwłaśniehollywoodzkiekinogłównegonurtu.Wszóstympunkciedrugiegoparagrafuwspomnianegokodeksu(wersjaspisanaw1934roku)zakazanowprowadzania
wątkówmiłościmiędzyrasowej[13],odpowiadająctymsamymnalękizwiązanezprzekraczaniem„plemiennych”granic.Zapistenzostałwprawdziezniesionywlatach
pięćdziesiątych,jednakzarównowcześniej,jakipóźniej,jeślipodobnymotywtrafiałdoscenariuszyinaekrany,pokazywanoprzedewszystkimfatalneskutkirelacji
międzyprzedstawicielamiróżnychras,bezpróbyproblematyzacjizagadnienia,częstoposługującsiękonwencjąmelodramatuimitemmiłościniemożliwej.Jeszcze
w1957roku,gdyHarryBelafontegrałwWyspiewsłońcu(IslandIntheSun,reż.RobertRossen),pokazującejzarównorelacjemiędzyrasowe,jaki–wdominującym
duchu–tragicznelosybohaterówkrwimieszanej,niedanemubyłoanizostaćzukochaną(wtejroliJoanFontaine),aninawetjejpocałować.Podobniezłagodzonofinał
filmuŚwiat,ciałoiszatan(TheWorld,theFleshandtheDevil,1959,reż.RanaldMacDougall),winnychpartiachdosyćwywrotowegoobrazuwyprodukowanegoprzez
HarBel–wytwórnięzałożonąprzezBelafonte.Samaktoruznałtenwymuszonykompromisza„jednoznajgorszychżyciowychdoświadczeń”[14].Gdyzkoleiw1967
rokubohaterkaZgadnij,ktoprzyjdzienaobiad(GuesWho’sCommingtoDinner?,reż.StanleyKramer),konfrontujeswoichrodziców–liberalnychbiałychzklasy
wyższej–zczarnoskórymnarzeczonym,musionbyćnietylkodoskonalewychowanyielokwentny,aleteżbyćkandydatemdoNagrodyNobla,byhistoriaznalazła
szczęśliwezakończenie.WtęrolęwcieliłsięSidneyPoitier,ściągajączestronyczarnejpublicznościkrytykę,którejniezrównoważyłnawetjego–nietypowoasertywny
–występzznakomitym,osadzonymwstanieMissisipikryminaleWupalnąnoc(IntheHeatoftheNight,1967,reż.NormanJewison).
Wartotudodać,żechoćzakazpokazywaniazwiązkówmiędzyrasowychzostałwykreślonyzKodeksuHaysaw1956roku,toichspołecznaakceptacjaistatusprawny
byłyczymśzupełnieinnym.PrzekonałsięotymchociażbysamHarryBelafonte,który–wrazzpoślubionąw1957rokubiałąJulieRobinson–musiałmierzyćsię
znienawistnymireakcjami.SzczególniegłośnastałasięsprawaRichardaLovinga,którybyw1958rokuożenićsięzczarnoskórąMildredJetter,musiałudaćsię
zrodzinnejWirginiidostanuWaszyngton.WdrodzepowrotnejparazostałaaresztowanaiskazananaopuszczenieWirginiibądź25latwięzienia.Kolejneprocesy
sądowedoprowadziływ1967rokudorozprawyprzedSądemNajwyższym(Lovingvs.Wirginia),któryzawyrokował,żemałżeństwoosóbróżnychrasniejestsprzeczne
zkonstytucją.
***
Jeszczezanim„kwestierasowe”zostałyuregulowaneKodeksemHaysa,atakżewlatachjegoobowiązywania(aleabstrahującodkonkretnychzapisów),łatwobyło
zauważyć–jużniewymuszonąregulacjami,leczzpewnegopunktuwidzenia„naturalną”–hierarchiępanującąwnajważniejszychprodukcjach,skierowanychrzeczjasna
dobiałejpubliczności.Protagoniścizawszesąbiali,aprzedstawicieleinnychrasstanowiątło,częstoanonimowe(Indianiewwiększościwesternówrealizowanych
wpierwszychdekadachHollywood,czegodoskonałymprzykłademjestklasycznypodkażdymwzględemDyliżans[Stagecoach,1939,reż.JohnFord]).Nawetjeśli
jednakpostacisąsilniezindywidualizowane,jakchociażbyczarnoskóraobsadanajsłynniejszegofilmulattrzydziestych,czyliPrzeminęłozwiatrem(Gonewiththe
Wind,1939,reż.VictorFlemming),nadalsąalbomarginalnedlaakcji,albo–pełniącwniejistotnerole–stereotypoweiskonstruowanezgodniezdominującą,
konserwatywnąirasistowskąideologią.
WklasycznejmonografiiToms,Coons,Mulattoes,MammiesandBucks:AnInterpretativeHistoryofBlacksInAmericanFilmsDonaldBogle[15]–zgodnieztytułem
–wyróżniazatemkilkatypówpostaci,wjakichobsadzanibyliwówczasczarnoskórzyaktorzyinaktóreistniałozapotrzebowaniewśródbiałychwidzów.Cenilioni
kolejnewcieleniaMurzyna(Coon)iWujaToma,któregożeńskimodpowiednikiembyłaMamka(Mammy)–postaciracjonalizującegrzechyniewolnictwa
