Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
13
odrazu9wizytującyw1920r.ZwiązekSowiecki9BertrandRussel9którynapisał:
nźródłemwszelkiegozłabolszewickiepoglądynażycie9ichpełennienawiści
dogmatyzmiichprzekonanie9żemożnazmienićnaturęczłowieka”.Zwiastowałoto
światunwiekinieprzeniknionychciemnościibezsensownejprzemocy”20.nNowy
człowiek”mógłbowiempowstaćtylkowreżimach9wktórychniemażadnychen-
klawwolności9awszelkiepróbyjednostkizachowaniaautonomiiczychoćbytylko
nawetchęćwspółdecydowaniaoswoichlosachtraktowanejakodziałalnośćanty-
państwowa.Istotęsystemuwtejmateriidobrzeoddajeto9coorządachabsoluty-
stycznychsądziłAlexisdeTocqueville9wedługktóregowładzennieżycząsobie9by
obywatelewtrącalisięwjakikolwieksposóbdokierowaniaswoimiwłasnymispra-
wami”21.HannahArendtdośćdosadniestwierdziła:nwzór»obywatela«totalitarne-
gopaństwatopiesPawłowa9jegoludzkiegzemplarzzredukowanydonajprostszych
odruchów9któremożnazawszezniszczyćizastąpićinnymi”22.Celemsystemubyło
osiągnięcieczegoświęcejniżtylkontrupiegoposłuszeństwa”9zmierzanobowiem
douczynieniazczłowiekannieugiętegokonformisty”.Ideałembyłospołeczeństwo
nietylkouległenwobecobowiązującychaktualniewzorówiopinii9takjakgdyby
miałyobowiązywaćnazawsze”9alerównieżzdolnendoporzuceniaichwkażdej
chwili9gdyprzyjdątakiedyrektywy”23.Wtymujęciukoncepcjastworzeniannowe-
gointeligenta”byłaodpoczątkuutopijnainiemożliwadozrealizowania.Jestwsu-
miecośoptymistycznego9coprzyznawałatakżeArendt9żestworzenieidealnego
społeczeństwatotalitarnego9złożonego9jaktoujęła9znżywychtrupów”9możliwe
jesttylkowekstremalnychwarunkachobozówkoncentracyjnych24.Jednocześnie
19909s.2669267;C.Klessmann9SporneproblemywspółczesnejhistoriiNiemiec9Poznań19999s.324;
H.Arendt9Korzenietotalitaryzmu9Warszawa1993;C.Miłosz9Zniewolonyumysł9Kraków1989;
Z.Sadowski(red.)9Społeczeństwoposttotalitarne.Kierunkiprzemian9Warszawa1991;W.Morawski
(red.)9Zmierzchsocjalizmupaństwowego.Szkicezsocjologiiekonomicznej9Warszawa1994;A.Wali-
cki9Zniewolonyumysłpolatach9Warszawa1993;H.Świda-Ziemba9Człowiekwewnętrznieznie-
wolony.Mechanizmyikonsekwencjeminionejformacji-analizapsychologiczna9Warszawa1997;
P.Kenney9PocozachodowihistoriaPRL-u?9nOdra”19979nr7-8;L.Kołakowski9Głównenurtymark-
sizmu9Poznań2001.
20M.Heller9wyd.cyt.9s.26.
21Cyt.Za:J.Szacki9Wstęp.Powrótideispołeczeństwaobywatelskiego9[w:]J.Szacki(red.)9Ani
książę,anikupiec:obywatel9Kraków19979s.50.
22H.Arendt9wyd.cyt.9s.488.
23S.Ossowski9Oosobliwościachnaukspołecznych9Warszawa20019s.62.
24BadaniaRobertaLiftonanadżołnierzamiamerykańskimi9którzydostalisiędoniewoliizostali
poddaninpraniumózgów”wobozachpółnocnokoreańskich9chińskichiwietnamskich9dowodzą9że
nnielicznitylkowychodzązobozówjakoprzekonanikomuniści”9choćtakżenniktniewyszedłznich
bezśladów”.PrzyczynymałejskutecznościwyjaśniająbadaniaAndrzejaMatysiaka9któregozdaniem
pełnezniewolenieniejestmożliwe9ludziebowiemmusielibyzinternalizowaćpreferencjerządzących.
Tezaś9gdysprzecznezpotrzebamiczłowieka9jeżeliwogóleprzyswajane9totylkowsposób
nograniczony”inanogółmałostabilny”.Alternatywąjestzniewoleniedoskonałe9trudnojednakosiągalne
zewzględunawysokiekosztynsterowaniadziałaniamipoddanych”.H.Arendt9wyd.cyt.9s.480-493;
A.Matysiak9Źródłakapitałuspołecznego9Wrocław19999s.34935;M.Heller9wyd.cyt.9s.36937.