Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
„RządwojskowychwIranietodziecinnemarzenie”…
19
niezwykleważnymbyłarewolucjakonstytucyjnaw1906roku,którejha-
słaodnosiłysiędoeliminacjirządówtyraniiorazwyrugowaniaobcych
wpływówzIranu,atakżeżądaniaustanowieniarządówprawaiutworze-
nianowoczesnejarmii.Oczekiwaniateniezostałypowszechnieprzyjęte,
codoprowadziłodowybuchudługotrwałegokonfliktupomiędzyreakcyj-
nymisiłamikonserwatywnymi,skupionymiwokółmonarchii,aoświe-
conymisiłamiliberałów.Tenpierwszyośrodekpróbowałużyćbędących
do
dyspozycjirząducentralnegooddziałówwojskowych,bybezskutecznie
represjonowaćkonstytucjonalistów,którychzkoleipoparłaczęśćformacji.
PoIwojnieświatowejIranpogrążyłsięwchaosiepolitycznejanar-
chii,pogłębianejprzezwyniszczająceproblemyspołeczno-gospodarcze.
Stworzyłotodoskonałąokazjędlaambitnego,alenawpółniepiśmienne-
gooficera,pułkownikaRezyChanazbrygadyKozaków.Wdniu21lutego
1921rokupułkownikdokonałpierwszegoprzewrotuwnajnowszejhisto-
riiIranu-celembyliskorumpowanipolitycywTeheranie,aniechęćoba-
leniapanującegowówczasszacha.RezaChanpomógłcywilowiipolitycz-
nemureformatorowi-SajjidowiZiiTabatabajowi-uzyskaćstanowisko
premiera.Ziaobiecałwielereform,jednakostateczniejegodziałalność
doprowadziładojegoizolacji.Odsunąłsięodniegotakżeten,którydałmu
władzę-RezaChan.PousunięciuZiiwmaju1921rokuRezaChanogłosił
sięministremwojny.Wykorzystałstanowiskodoscementowaniawładzy
nadróżnymiformacjamiwojskowymi.Uczyniłtopoprzezichpołączenie
wjedną,narodowąarmię,którąnastępniewykorzystałdorozbiciakilku
opozycyjnychiseparatystycznychruchównatereniecałegokraju.
WkolejnymokresieRezaChansystematyczniezwiększałswojąwła-
dzę.PięćlatpopuczuobaliłkonającądynastięKadżarówiwdrugiejpoło-
wie1926rokukoronowałsięjakoRezaSzahzdynastiiPahlawich.Armia
stałasiękluczowymelementemnowejdynastii.RezaSzahniemalwcało-
ściopierałsięnawojsku,abyzachowaćwładzęizwiększyćswojąlegity-
mację.Zabiegał,byoficerowiejegoarmiitrzymalisięzdalaodpolityki,
choćsamwczasach,gdydowodziłbrygadąKozaków,apóźniejirańską
armiąjakoministerwojny,czyniłdokładnieodwrotnie.Terazjednakstał
sięcywilnymzwierzchnikiemijakakolwiekpróbawpływaniaprzezwoj-
skonaprocespolityczny,wktórymtoon-monarcha-dominował,by-
łaniedoprzyjęcia7.Byutrzymaćlojalnośćarmii,RezaSzahprzeznaczał
7Niniejszyfragmentwdużymstopniupowstałwoparciuonastępująceprace:R.Ste-
wart,SunriseatAbadan:meBritishandSovietInvasionofIran,1941,Praeger,NewYork
1988;
H.
Arfa,UnderFiveShahs,JonMurray,London1964;S.Cronin,A.Mehrad,Iranunter
derHer-
rschafiRezaSchahs,CampusVerlag,Frankfurt1977,s.91-133.
