Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
56
Częśćpierwsza.Starożytność
Wszystkotowywołałokoniecznośćinterpretacjizjawiskżyciaspołecznego,takbyludz-
kiedziałaniestałosięefektywne.Życieprzyniosłowyzwaniadlateorii,ataskutecznieje
podjęła2.
Powstająideeiinstytucjedemokracji-rządówludu,choćniebyłatodominująca
formaustrojowawtymokresie.Spełniasięwramachmiasta-państwa.Pojawiasiępo-
lisrządzonedemokratycznie,itozformamidemokracjizarównobezpośredniej,jak
ipośredniej,aległównestanowiskaobsadzanebyływdrodzelosowania.Demokracja
stawiaprzedobywatelamiwymógposiadaniaarete,cnotyobywatelskości,wyrażo-
nejpostulatemaktywnegodziałaniawsprawachpublicznych.
JużSolonwprowadziłnajwyższyorganadministracyjny-Radę(bule),sądyludowe(he-
liaja)iZgromadzenieLudowe(eklezję).Ostateczniepodstawąsystemuorganówbyłako-
legialność.Systemtenkształtowałsięnastępująco:ZgromadzenieLudowe,urzędujące
codziesięćdni,Rada(bule),funkcjonującapoprzezstaleurzędującewydziały(prytanie),
składającasięz500członkówpo50zkażdejfyli,wybranychpoprzezlosowanie.Inneorga-
nyto:archonci:archonteponyma,archontbasileus,archontpolemarcha,inniarchonci:te-
smoteci,10astynomów,10agoranomów,15sitofylaków,10sitonów,atakżekrenofylakowie,
prometreci,10poletów.Trzechstrategówwybieranowdrodzegłosowania.Zgromadzenie
Ludoweuchwalałogłównieprzepisyporządkowe(psephismy).Szczególneznaczeniezaś
miałonomothetae,ciałoprawodawczezasadniczoustalającetreśćprawidbająceoichnie-
sprzeczność.Zasadykolegialnościilosowaniamiałyograniczaćmożliwośćnadużywania
władzyprzezrządzącychurzędników3.
Ustanowionoodpowiedzialnośćurzędnikówwzwiązkuzpełnieniemfunkcji.Wpro-
wadzonokadencyjnośćsprawowaniaurzędu.Pojawiasiępodstawowawartośćpo-
lityczna-równość(isokratia).Torównośćwzakresie:praw(isonomia),dostępudo
urzędów(isotomia),wolnościsłowaiprawagłosu(isegoria),publicznegorozpatry-
waniaspraw(isegomia).Warunkiemrównościjestpraworządność.Przestrzeganie
prawastajesięczęściącnotyobywatelskości.Oprócznowego,nieznanegodotądspoj-
rzenianawładzęijejinstytucjepojawiasiępogłębionarefleksjanadprawem,choć
prawnikówzawodowychnieznano.Prawojesttraktowanejakofaktspołeczny.Po-
czątkowozresztąniemawładzyustawodawczej.Równieżkrólnieustanawiaprawa.
Podobnienależyzauważyćbrakświadomościnormatywnegocharakteruzwyczaju.
Funkcjonujepojęciethemis.JużwczasachHomeraznanejestpojęciedike,choćbyło
onoróżnierozumiane.TermintenwystępujewOdyseiiIliadzie.Generalnie,właś-
niewówczaspojawiasięuniwersalnahistoryczniekoncepcjawielorakiegorozumie-
niaprawa.Themisrozumianejestjakoprawoniebios,diketoprawoziemskie,które
maodbijaćprawabogów,wistociepozostającprawempochodnym,realizowanym
wdrodzeorzekania.Późniejpojawiasięterminthesmoi,anastępnienomos,które
2Por.K.Kumaniecki,Demokracjaateńska,Warszawa1948,s.17in.
3K.Kumaniecki,Demokracja...,s.17in.
