Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Gaiusijegodzieło
czasemzniewielkimizmianami,wdzieleJustyniana.Ustalenietego,jakdaleceDorotheus
iTheophilus,twórcyInstytucjijustyniańskich,korzystaliztekstu,którybyłdziełemGaiusa,
stałosięmożliwepoodkryciupalimpsestuweroneńskiego.
II.NajwięcejinformacjiotwórczościGaiusaprzekazująnamDigestajustyniańskie.Kompila-
torzytejczęścikodyfikacjiprzejęlizdziełnaszegoautoraaż512fragmentów(wedługHaus-
maningerSelb-534).PochodząonezjegoInstytucji(institutioneslibriIV),komentarzado
edyktupretoramiejskiego(adedictumurbiciumlibriX),komentarzadoedyktuprowincjonal-
nego(adedictumprovincialelibriXXXII),komentarzadoedyktuedylówkurulnych(adedic-
tumediliumcuruliumlibriII),dziełaoformulehipotecznej(deformulahipothecarialibersin-
gularis),komentarzadoustawyXIItablic(adlegemXIItabularumlibriVI),komentarzado
ustawyJuliaiPapia(adlegemIuliametPapiamlibriXV),dziełaofideikomisach(fideicommis-
sorumlibriII),dziełaowyzwoleniach(demanumissionibuslibriIII),ozobowiązaniach
werbalnych(deverborumobligationibuslibriIII),omilczącychfideikomisach(detacitis
fideicommissislibersingularis),reguł(regularumlibersingularis),dziełaoprzypadkach(de
casibuslibersingularis),komentarzadoustawyGlitia(adlegemGlitiamlibersingularis),ko-
mentarzadouchwałysenatuTertullianum(adS.C.Tertullianumlibersingularis),komentarza
douchwałysenatuOrphitianum(adS.C.Orphitianumlibersingularis),osprawachcodzien-
nych(rerumcottidianarumlibriVII).ZdziełGaiusaniezachowanychwymienićnależypracę
opartąnadzieleQuintusaMuciusaScevoliwspomnianejprzezeńwInstytucjachI,188.Całość
pracGaiusaobejmujeokoło20dziełw120-150księgach(libri).
III.TytułInstitutionesetymologiczniewywodzisięodczasownikaBinstituere”,cooznacza
Bkształcić”,Buczyć”,zwłaszczaBudzielaćwstępnychwiadomościzprawa”(Sondel).Jeślinauka
takadotyczyłaszczeblawyższego,szczególniewzamkniętymgronie,uczeń-nauczyciel,nosi-
łamianoinstructio,odczasownikaBinstruere”(DeVilla).Niewątpliwiewcharakterzepodręcz-
nikawykorzystywanowokresierepublikańskimwielkiedziełoQuintusaMuciusaScevoli(De
iurecivililibriXVIII).Wszkolesabinianów,azapewneiprokulianów,wykorzystywanodote-
goceluSabinusaIuriscivilislibriIII.Potrzebaprzygotowaniapodręcznikawścisłymtegosło-
waznaczeniupojawiłasięwrazzuruchomieniemszkolnegonauczaniaprawa,co-jaknasin-
formujePomponius-nastąpiłozpoczątkiemIwieku.TakiwłaśniecharaktermiałyInstitutiones
przygotowaneprzeznaszegoGaiusaibyłototypowedziełoocharakterzeisagogicznym.Win-
nychdyscyplinachistniałyjużpodręcznikiokreślanetymmianem,bywymienićsłynneInstitu-
tiooratorialibriXIIKwintyliana(35-39).Jestkwestiąsporną,czyInstitutionesGaiusasą
pierwszymztegogatunkutworemliterackim(Lenel,Kunkel,Talamankaiin.),czyteżwyprze-
dziłyjeInstytucjeFlorentinusa(Schulz,Litewski).Zatymdrugimpoglądemprzemawiajedynie
IndexFlorentinus,którywtakiejkolejnościtedzieławymienia.Aledowódtenwydajesięmieć
małąwartość,boIndexFlorentinusniejestwtymwzględziewiarygodny(Wenger),jakożenp.
wymienienisąwnimLabeozaSabinusemiProculusem,GaiuszaScevolą,TarruntenuszaMo-
destinusem,asamFlorentinuswtymIndeksieumiejscowionyzostałmiędzyScevoląaGaiusem.
WInstytucjachFlorentinuswksiędzeVIcytujekonstytucjęcesarzaAntoninusaPiusaiokreśla
gojakoBdivus”.TenzatemfragmentjegoInstitutionesnapisanyzostałporoku161.Sąitacyau-
torzy(Brassloff),którzyuważają,żeFlorentinuswswoichInstitutioneswykorzystałsystematy-
kęprzyjętąprzezGaiusawjegoInstitutiones.
InstitutionesGaiusatonajobszerniejszedzieło,jakiezachowałosiędonaszychczasów,apocho-
dzącebezpośredniozepokiprawaklasycznego.Napisanezastałonajprawdopodobniejwlatach
160-161,awykluczyćniedasięrównieżitego,żenapisanezostałowcześniej,np.ok.roku140,
apoddanezostałorewizjiwlatach150-160(Honoré).Tęstosunkowodokładnądatację(jakąjest
rok161)uzasadniazapisparagrafu195wksiędzedrugiej,wktórejzamiastBimperatorAntoninus”,
jakGaiusokreśliłcesarzawpierwszejczęściswegodzieła(I,53;74;102;II,120;126;151a),tym
razempiszeonimBdivusPius”.ZatemtenfragmentzostałnapisanyjużpośmiercicesarzaAnto-
ninusaPiusa(rok161).Sugestii,iżwtejwersjifragmentjestowocempoklasycznejglosy,brakja-
XIII
