Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Gaiusijegodzieło
kichkolwiekpodstaw,asugestietakiepodnosząprzedewszystkimciautorzy,którzyzaprzeczają,
jakobyInstytucjebyłydziełemnaszegoGaiusa.Instytucjesątworemsyntetycznym,obejmującym
całośćrzymskiegoprawaprywatnego,takmaterialnego,jakiprocesowego.Bazująonebardziejna
konstrukcjachdogmatycznychaniżelikazuistyce(Orestano).Podzielonezostałynaczteryksięgi,
zwanekomentarzami,obejmującetrzydziałyprawawedługsłynnegopodziałuzwanegogajuso-
wym:personae,res,actiones(I,8).Działpierwszy(iusquodadpersonaspertinet)obejmujepra-
woosoboweiwypełniaksięgęI.Działdrugi(iusquodadrespertinet)poświęconyjestprawuma-
jątkowemu,jakożewyrazBres”tuużytyzostałnaoznaczenierzeczyniematerialnych(incorpora-
lessunt...qualisuntea,quaeiniureconsistunt,II,14).TeproblemyomawiaGaiuswksiędzeII
iIII,awięctraktujetuotym,comynazywamydzisiajprawemrzeczowym,spadkowymizobo-
wiązaniami.KsięgaIVwcałościtraktujeoprocesieprywatnym.OwaBGaiusowasystematykapra-
wa”przejętadoInstytucjiJustynianawywarławdziejachprawodawstwaogromnywpływ(Wołod-
kiewicz).OdnotowanojąwodniesieniudokodeksuNapoleonazroku1804,kodeksuCywilnego
Austriackiego(ABGB)zroku1811,anawetKodeksuPrawaKanonicznegozroku1917.Czy
ówsłynnytrójpodziałGaiusowyjestwymysłemnaszegoautora(Wołodkiewicziin.),czyteżza-
czerpniętyzostałodjednegozjegopoprzedników,np.CassiusaLonginusa,tegozcałąpewnością
powiedziećniemożemy,chociażgdybytakbyło,znalazłobytoraczejreperkusjewliteraturze
prawniczejepokiklasycznej.Ataksięniestało.UżadnegozjurystówtworzącychpoGaiusienie
możnaodnotowaćśladówpełnegostosowaniajegosystematyki.CzyukładpierwszychksiągIn-
stytucjiMarcianusaznajdowałsiępodwpływemsystematykigajusowej(Dydyński),tegoteżpo-
twierdzićniejesteśmywstanie,systematykamateriałubowiemskładającegosięnaInstytucje
Marcianusamożeteżbyćrezultatemjegowłasnychprzemyśleń,albostanowiącychmodyfikację
systematykiprzyjętejprzezQuintusaMuciusaScevolęwjegoosiemnastuksięgachIuriscivilis
alboprzezSabinusawLibritresiuriscivilis.
WartośćnaukowaInstytucji,zwłaszczapoichpierwszymopublikowaniuwroku1820,była
szczególniewysokooceniana.Określonojeteżjakonajlepszypodręcznikprawarzymskiego,ja-
kikiedykolwieknapisano(VanOven,Kolańczyk).Alejużzpoczątkiemubiegłegowiekuzgła-
szanopodichadresemuwagikrytyczne(Wołodkiewicz).Dotycząonewpierwszejkolejnościte-
go,coGaiuswswoimdzielepominął,zwłaszczagdywczasachmuwspółczesnychpominięte
kwestiemiałyznaczeniedoniosłe,jaknp.zastawręcznyihipoteka-zprawrzeczowych;quere-
lainofficiositestamenti-wprawiespadkowym;kontraktdepozytu,użyczenia,kontraktyniena-
zwane,uchwałysenatuVelleianumiMacedonianum-wprawieobligacyjnym;reżimposagowy
idarowiznyprzedmałżeńskie-wprawiefamilijnym.Bezpodstawnyjednakwydajesięzarzutco
dopominięciaproblematykizawarciamałżeństwa(Kunderewicz),kwestietebowiemwepoce
Gaiusanależałydosferyfaktu,anieprawa.Jakdalecepowyższezastrzeżeniasąuzasadnione,
trudnonamdzisiajocenić,nieposiadamybowiemżadnegoinnegokompletnegodziełaztamtej
epoki,bydokonaćporównań.Niewiemyteż,jakdalecepodręczniktenjestdziełemsamegoGa-
iusa,awjakimstopniuautorkorzystałzanalogicznychopracowańwcześniejszych.Czywzorem
byłodziełoCassiusaLonginusa,twórcyszkołysabiniańskiej(jeślitakieistniało),którenieza-
chowałosięnawetdoczasówjustyniańskich,czyteżIuscivileQuintusaMuciusa,alboLibritres
iuriscivilisSabinusa.Tedwaostatniedzieła,jaksiędzisiajprzypuszcza(Schulz),teżdalekieby-
łyodwyczerpaniacałościmateriiprzynależnejdoiuscivile.
ZodnalezionegowEgipciewroku1933fragmentuInstytucjiGaiusa(III,154a;154b)
dowiedzieliśmysię,żeniewszystko,costanowiłopierwotnątreśćtegodziełaprzekazanenam
zostałowpalimpsescieweroneńskim.Fragmentytedotycząwspólnotyrodzinnej.Iluinnych
tegorodzajuopuszczeńdopuściłsiętwórcarękopisuweroneńskiego,czyniebyłowśródnich
instytucji,októrychpominięcieposądzamyGaiusa,natepytanianaszawspółczesnawiedzaod-
powiedzinieudziela.JeśliRescottidianaepowstałyzwyciągówIstitutionesGaiusa,tojestwy-
soceprawdopodobne,żewersjaInstytucji,jakąstworzyłGaius,byłaznacznieobszerniejsza
ibraków,októrejestoskarżana,poprostuniemiała.
WymienionewyżejbrakiInstytucjiGaiusadająpodstawęnawetdozakwestionowaniajego
autorstwawcałości.JużwXIXwiekustawianohipotezę(Derenburg,Voci),żeInstytucjestano-
XIV
