Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
BarbaraLichocka
decetype,étaientbienconnuesdanslemonnayageromainimpérial,bienquavecdautreslégendesetnon
aveccetypededroit.
FormellementlespetitesmonnaiesdAlexandrie,dAntiocheetdeNicomédieprésententunecompositioniden-
tiqeauxsériesdefollesdatéesde330-335,sanslefgieimpérialeaudroit.Ellesfurentfrappéesàloccasiondelins-
taurationdelanouvellecapitale,Constantinople,dansdesateliersdelEmpireaussibienenOccidentquenOrient,
etdoncaussiàAlexandrie
58
,Antioche
59
etNicomédie
60
.LerangdeConstantinople,égalàceluideRome,étaitsou-
lignéparlareprésentation,audroit,dunbustedefemmecasquée,arméedunecuirasse(certainsdétailsvarient),
accompagnéedunelégendeexplicativeCONSTANTINOPOLISouVRBSROMA.Lesrevers,sanslégende,por-
taientrespectivementVictoiresuruneprouedenavireetlalouvecapitoline-symboledeRome
61
.Lesmonnaiesne
donnentpointdinformationsurl’émetteur.LesémissionsdAlexandrie,AntiocheetdeNicomédierenouenten
quelquesorteaveccettepratique.
L’importancedeSérapisdanslidéologieofcielledupouvoirestillustréeparlesmonnaiesenoretenbronze
aveclareprésentationdeSolouduGénietenantunbustedeSérapis.Lemessagedecettereprésentationestenoutre
traduitpardessurnomsfigurantdanslesinscriptions.Frappées,entreautres,àAlexandrieentre308et313,lesmon-
naiesenordutypeSolInvictus
62
étaientsignéesparMaximinDaïaCésaretpuis,dès311,Augustedelapartieorien-
taledelEmpire.LesbronzesdutypeGenioAugusti
63
furentfrappéesentre312et313aunomdestroisAugustesdes
deuxpartiesdelEmpire:Licinius,MaximinDaïaetConstantin.Sinousacceptonsladatationdelasériealexandrine
dutypeSérapisetleNiltellequelaproposentJ.vanHeeschetM.-Chr.Marcellesi,nousnauronsqu’àpoursuivre
cettehypothèseetconstaterquetoutescesmonnaiesontété,dumoinsàcertainsmoments,frappéesetmisesencir-
culationsimultanément
64
.
Ilnesemblepasenrevancheque,danslecontextedautresémissionsetduclimatpolitiqueetreligieuxdu
IV
e
siècle,lespetitesdénominationsaveclesimagesdeSérapisetduNilpuissentvéhiculerlemessageanti-chrétien,
commelasuggéréJ.vanHeesch
65
.L.Bricaultestdumêmeavis
66
.Mêmesilonaccepteladatationplusbasse,il
yalieudecroirequecetteémissionavaitprincipalementpourbutdemettreenvaleurcesdeuxdivinitéssousleur
formeiconographiquetraditionnelleetdedémontrerleurpérennité.M.-Chr.Marcellesiadéfinilecaractèredela
sériealexandrinecommecelui«dinspirationnettementlocaleetcivique»;enelet,ellenavaitrienencommun
aveclessériesromainesdeVotapublica
67
.Toutefois,indépendammentdeladatationquelonadmet,ilestimpos-
sibledenepasremarquerlaressemblancedesreprésentationsnilafréquencedelimagedeSérapisaudroit.Ilsagit
biendunmotifprédominantdanslessériesalexandrines
68
.Lechoixdelareprésentationfutrégiparlerôlejouépar
Sérapis,considérécommeunedivinitéuniverselle,originaired’Égypteilétaitvénérédetous.L’émissionaprèslan
391semblenavoirpaspuêtreréalisée.
LeSérapéumdAlexandrie,crééparPtoléméeIII,continueàfonctionnertoutaulongduIV
e
siècle,jusqu’àsa
destructionen391surlordredupatriarchedAlexandrieTéophile,suiteàl’éditdeTéodoseI
er
interdisantlespra-
tiquespaïennes(SocrateleScholastique,
HistorieecclésiastiqueV16)69.AuIVesiècle,surtoutdanssapremièremoitié,
leculteduNilesttoujourspratiqué,bienquenonsansquelquesentraves70.Cecultefaisaitalorspartiedelaviequo-
tidienneliéeauxcruesannuellesdufleuvedontdépendaientlapprovisionnementdAlexandrieeneau,lesrécoltesde
bléetlecalculdesimpôts,maisaussilapprovisionnementencéréalesdeRome,etpuisdeConstantinople,puisquil
étaitquestiondutransportfluvialengénéral71.Lessouverainsdelapérioderomainetardive,demêmequeleurs
58RICVII:712,no63-64,70-71.
59RICVII:693,no91-92;697,no113-114.
60RICVII:634,no195-196.
61VoirSalamon1975:37-39.FurentaussifrappéslesmonnaiesaveclalégendeaudroitVRBSROMABEATAetlesmédaillons
représentantaureverslaTychédesvilles;Salomon1975:39-46.
62RICVI:677,no94A,96;681,no132.
63RICVI:684-685,no149,150,152-153,155-158,160-161;685-686,no162.1;cf.vanHeesch1993:68-69;Bricaultetal.
2008:45;cf.commentaireBricault2013:122,124;Malaise1972:195,447.
64LamêmeconstatationaétéfaiteparBricaultetal.2008:248.
65vanHeesch1993:75.
66Bricault2015:97.
67Marcellesi2008:189;cf.191,194.
68Arslan2003:174,émission«Serapeiche».
69Cf.Malaise1972:453;Merkelbach1995:320,§552;322-325,§555-557,voiraussi683,fig.223,lepatriarcheTéophileen
tantquevainqueurdeSérapis;Kiss2010:193;Arslan2003:175,n.36,lan391ou392.
70Bonneau1964:428.
71Cf.Hairy2011:108;Papaconstantinou2012:198.
40