Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Republikanizm-„widmowolności”
29
Henryka11.Abyłyonebolesne,bonieoszczędziłżadnychświęto-
ścizLiceumKrzemienieckimnaczele,wyśmiewającpoziomjego
absolwentów,ironicznietwierdząc,że„wlatniespełnadwadzieścia
swegoistnieniawydałotyleznakomitościnaukowych,gdyuniwer-
sytetoxfordzkiwciągukilkowiekowegowydałichzaledwietrzech
iwtejliczbieBakona”12.
Przyznaćteżnależy,żekamieniemobrazystałosięteżukazanie
wsposóbotwartysytuacjichłopapańszczyźnianego.Wnaszejli-
teraturzehistorycznejkrążywciążfraza,żebyłon„traktowanyjak
niewolnik”,gdynależyotwarciepowiedzieć,żebyłniewolnikiem,
itożyjącymwnieustającejopresji13.OczywiścieRzewuskiniemiał
złudzeńcodoudziałuRosjiwdzieleniuspołecznościukraińskiej
irządzeniunią,wwygrywaniuantagonizmówpomiędzygłęboko
rozwarstwionąmajątkowoszlachtączypomiędzyszlachtąiresztą
społeczeństwa.PiętnastoletnierządyD.G.Bibikowabyłyprzykładem
wręczwirtuozerskiejperfidiiwłaśniewdzieleniuirządzeniu,nagra-
dzaniuikaraniuiniebezpowodupowstałodziełoRzewuskiegoPaź
11A.Nowaczyński,Słowa…,s.116-117.Dostałosięwięc,zpunktuwidzenia
Nowaczyńskiego,pospołuS.Lenartowiczowi,W
.SyrokomliiB.Chodźce,aniewyli-
czamtych,którychRzewuskiwymieniałzimieniainazwiska,zaznaczając,kogoceni,
azkogosięśmieje.Zczasemobjęłotorównieżsalonywarszawskiewostatnimokresie
jegotwórczości.
12T.Bobrowski,Pamiętnik…,s.469-474.SamBobrowskimiałdotejczęścitwór-
czościRzewuskiegostosunekambiwalentny.Uważał,żeoczywistajestszkodliwość
otwartejapostazjinarodowejisamejskrajnielojalistycznejpostawy,zdrugiejjednak
stronyprzyznawałracjęRzewuskiemuwkrytycestosunkówpanującychnaUkrainie
(T.Bobrowski,Pamiętnik…,s.182-186).Por.wtejkwestiiA.Ślisz,HenrykRzewuski…,
s.197in.
13„Stanwłościanpoddanych,zwłaszczawdobrachdziedzicówpopularnychjest
okropny[ś].Nawetwdominiachchlebnych[tu:bogatych]wielkiniedostatekczućsię
dajewieśniakom.Głódprzyciężkiejpracypowodujeepidemicznechoroby,któreczę-
stozmniejszająludnośćwsiażopołowę.Zjednejstronyrozpusta,zwłaszczamłodych
właścicieli,zatruwamoralnośćwieśniaczek,zdrugiejnieumiarkowaniewwydatkach
niszczywieśniaków,obciążającichbezmiaryrobocizną,bezwzględunaichzdrowie”
(H.Rzewuski,Wędrówki…,s.623).DocenićtrzebaodwagęD.Beauvois,Trójkątukra-
iński.Szlachta,carat,ludnaWołyniu,PodoluiKijowszczyźnie1793-1914,Lublin2011,
którypokazałiudowodniłto,czegowieluhistorykówpolskichnieośmieliłosięna-
pisać.Wszczególnościpolecićtumożnas.269-273.PostaciRzewuskiegopoświęca
autorteżkilkastronwzakresietakim,jakijestkoniecznyzewzględunatemattego
monumentalnegodzieła.
