Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Republikanizm-„widmowolności”
27
wierzyłw„powrótdoprzeszłości”,aprzyszłościPolskijakobytuod-
rębnegoisuwerennegomiałoniebyć-trudnowięcgonazwaćkla-
sycznymreakcjonistą.Jeślimamjakieśwątpliwości,tosątoraczej
refleksjedośćosobiste.IlekroćsięgamdoPamiątek,togdyczytam,
żenajlepszyprzyjacielikomilitonRadziwiłłaPanieKochankuMi-
chałWołodkowicz(„Panwielkiidumny”-tozPanaTadeusza)był
takgorliwymkatolikiem,że„trzechpopównaSłuczczyźnienaunię
nawrócił,aczwartyupartypodbatogamiumarł”-mieszanemną
targająuczucia.
Zjednejstronytenpóźnydebiutpisarski(Rzewuskimiał48lat)miał
fundamentalneznaczeniedlaliteraturypolskiej,wpływnanarodziny
irozwójcałegogatunkuromantycznejgawędyszlacheckiej,apotem
icałejpowieścihistorycznejzSienkiewiczemwłącznie8.Zdrugiej
stronyjednakwiemichybakażdyuważnyczytelnikodczuwa,żeRze-
wuskiświadomieniechcebyćjednoznaczny,żeczasemchcewstrząs-
nąćsumieniem,czasemzaśprzymrużyćokoitylkopoprostuzaszo-
kować,zawszejednakoczekującgłośnegorezonansu,botakiebyły
jegotemperamentiosobowośćżądnawręczskrajnościikontrastu.
Dobrymtegoprzykłademwydajesięświadectwodanewpamiętni-
kachinnegoskandalistyswoichczasówTadeuszaBobrowskiego-
wuja,opiekunaidobrodziejaprzyszłegoJosephaConrada-którepo-
ruszyływówczasziemiańskąpołowęUkrainy9.
WewnikliwymWstępiedowznowionychpowielulatachmożenaj-
bardziejkontrowersyjnychdziełRzewuskiegoI.Węgrzynnapisała,
8Solidnąanalizętegowpływunarozwójgawędyszlacheckiejiswoistychpogro-
bowcówtegogatunkuobdarzonychmniejszymlubwiększymtalentemdajeA.Waśko,
Romantycznysarmatyzm.Tradycjaszlacheckawliteraturzepolskiejlat1831-1863,Kra-
ków2001,tudzieżM.Maciejewski,„ChoćRadziwiłłalemczłowiek…”.Gawędaroman-
tycznaprozą,Kraków1985.
9Stądchodzenierazwstrojupolskim,razwszyneluurzędniczym,aleprzeważnie
zwysokąkonfederatkąnagłowie;zresztąilerelacjinatentemat,tylewersjijegostroju,
zachowaniaianegdot,któreopowiadałlubnie.Por.T.Bobrowski,Pamiętnikmojego
życia,t.1,Osprawachiludziachmojegoczasu,red.S.Kieniewicz,Warszawa1979.Opi-
systrojówtudzieżzachowańRzewuskiegorozsianesąnawielustronachPamiętnika,
np.467-469.Samaichpublikacjawywołałaniemałyskandalobyczajowyowymiarach
tragikomicznych,którydośćzabawnieopisujeinnyplotkarzswojejepokiM.Rosco-
-Bogdanowicz,Wspomnienia,t.1,Kraków1959,s.203-204.
