Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Spinozaitradycjehumanizmunowożytnego
XLI
uchronne,adawałysięprzezwyciężyćwyłączniewdrodze
zorganizowanegoprzymusupolitycznego.Alenienadajeto
jegoetycetreścispołecznej,boprzecieższczęściekażdymu-
sizdobyćdlasiebiezosobna,azpojęciaczłowiekawyrugo-
wanajestwszelkaspołecznazawartość.Niemanawet
uSpinozytaksilniepodkreślanejprzezfrancuskieOświece-
nieideizależnościczłowiekaodśrodowiska.
Teoriapaństwa
Markszauważył,żeSpinozarazemzMacchiavellim,
HobbesemiGrotiusemnależałdopierwszych,którzy
„spojrzelinapaństwooczymaludzkimi,ajegoprawawy-
wodziliniezteologii,alezrozumuidoświadczenia”.Punk-
temwyjściapolitykiSpinozyjestznówjegopostawadeter-
ministyczna,afirmacjakonieczności:„prawokażdegoroz-
ciągasiętakdaleko,jakjegosiła”.W„stanienaturalnym”,
tojestprzedpaństwowym,niemawinyanizasługi,sprawie-
dliwościanikrzywdy;każdemuwolnoczynićwszystko,co
uważazapożytecznedlasiebie.Aleponieważludziekieru-
jącysięafektamiwyrządzająsobiewzajemszkody,gdynic
niehamujeichpopędów,rezygnujątedydobrowolnieidla
własnegopożytkuzczęściprawanaturalnegoitworząpań-
stwo,któreregulujenamiętnościidbaousuwaniekonflik-
tów.Spinozastoizatemnagruncieteoriiumowyspołecznej
iwprzytoczonejtezieniewykraczapozaschematLewiata-
na.Alepaństwo,czylispołeczeństwo–bosąonedlaniego
tożsame,jakzresztądlacałejfilozofiipolitycznejtejepoki
–jestpożytecznenietylkodlatego,żepowstrzymuje
sprzeczneafektyludzi;byłobypożytecznerównież,gdyby
wszyscykierowalisięrozumem,boumacniasiłyludziipo-
