Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
§2.Stosunekpoznawczyijegoanaliza
41
poznawaniekończysiępoznaniem.Jeślipowiadamy,żeSpoznałO,znaczyto,że
podmiotuzyskałpewnąwiedzęotym,copoznawał,tj.oprzedmiociepoznania.
Uwagitenatychmiastprowadządoniezwykleważnegorozróżnieniaczynności
iwytworów,wtymwypadkupoznawczych(Twardowski1912).Punktemwyjścia
analizyTwardowskiego(tajestmoimpunktemwyjścia)byłytakieparywyrazów
jak:'biegać-bieg,,'mówić-mowa,,'myśleć-myśl,,'sądzić-sąd,i'rzeźbić
-rzeźba,.Wkażdymprzypadku,pierwszywyrazoznaczaczynność,adrugijej
wytwór,bobiegjestskutkiembiegnięcia,mowamówienia,myślmyślenia,asąd
sądzenia.Czynnościiwytworymogąbyćfizyczne(biegać,bieg),psychiczne
(myślenie,myśl)lubpsychofizyczne(rzeźbić,rzeźba).Wytworymogąbyćtrwałe
(trwająpoustaniukreującejjeczynności),jakrzeźbalubnietrwałe(znikająpo
ustaniustosownejczynności),jakmyśl.
(DG5)Twardowskisądził,żewyróżnienietrwałychwytworówpsycho-
fizycznychumożliwiaobronęfilozofiiihumanistykiopartejnapsychologii
deskryptywnejodzarzutupsychologizmu.Jestbowiemtak,argumentował
Twardowski,żesensymającegenezęwczynnościachpsychicznychmajątenden-
cjędoobiektywizowaniasięwwytworachpsychofizycznych.RozważaniaTwar-
dowskiegomogąnasuwaćrozmaiteobiekcje(wszakjesteśmynatereniefilozofii),
aleichzasadniczamyśl,tj.odróżnienieczynnościiwytworówwydajesiętrafna.
Jakoż,stałosięonojednymzpojęciowychfundamentówhumanistykiwPolsce.
Gdynp.lingwistazabierasiędobadaniajęzyka,zauważa,żemożetodotyczyć
językajakoczynnościlubjakowytworu.WPolscebyłotakzawszeodczasów
Twardowskiego,gdzieindziejnie.
Zastosowaniedystynkcjiczynnościiwytworówdoproblematykiepistemolo-
gicznejjestnatychmiastowe,bopary(a)'poznawać-poznanie,i(b)'poznać
-poznanie,sąkolejnymiprzykładamirozważanegorozróżnienia.Możemyteraz
zapytać,czyobieparypowinnybyćbranepoduwagę,skoro'poznać,w(b)zdaje
sięodnosićdowytworu,aniedoczynności.Wtedyjednakniewidaćpowodu,by
w(a)występowałotylko'poznanie,,bonp.gdypoznawanieniekończysię
sukcesem,tojegorezultatemmożebyćbrakpoznania.Zpunktuwidzenia
epistemologiiPlatonaijejpodobnych,(b)jestwpełnilegitymowane,ponieważ
poznaniejakowytwórjestrezultatemspecjalnychczynnościpoznawczych
prowadzącychtylkoiwyłączniedoepisteme.Abyoddaćwpełnitęintuicję,
trzebaprzekształcićparę(a)w'poznawanie
1
-poznanie
1
,,natomiastparę(b)
w'poznawanie
2
-poznanie
2
,,adalejwmiejsce'poznania
1
,wstawićdoxa,azamiast
'poznania
2
,umieścićepisteme.Możemyoczywiście,znowuzgodniezPlatonem,
zastąpićepistemeprzezsłowo'wiedza,,aletonielikwidujeproblemu,gdyżzaraz
pojawisiępytanie,czyrzeczywiściedoxaniejestrodzajemwiedzy,ajeśli
odpowiemypozytywniewrazzwielomafilozofamiprzeszłości,torzeczownik
'wiedza,itakmusibyćindeksowany,podobniejak'poznanie,.Wartojednak
rozważyćparę,którejdrugimczłonemjest'wiedza,,tj.parę'wiedzieć-wiedza,.
Otóż,traktowanieczasownika'wiedzieć,jakoodnoszącegosiędoczynnościnie
