Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
trudnychwyzwań,alejednocześnieczasemogromnejwiarywlepsząprzyszłość,
czegowyrazznajdujemywówczesnejliteraturzepięknej.Opracowaniahistoryczne
bardzoróżniąsięwsposobieocenianiatejepoki—częśćautorówuważa,żebyłto
„złotywiek”wsytuacjiwewnętrznejipozycjimiędzynarodowej;innipodkreślają,
żeWielkaBrytaniabyłanaskrajuwojnydomowej,którejzapobiegłwybuchwojny
nakontynencie.Jakzwykle,gdymamydoczynieniazkrańcowymiocenami,zapew-
neanijedni,anidrudzyniemająracji.Natomiastzrozumiałejest,żeszczególnąwa-
gęprzywiązujesiędookresupoprzedzającegokataklizm,jakimbyłaWielkaWojna.
Kulturapolitycznaokresuedwardiańskiegobyłaprzedewszystkimliberalna.
Szanowałatradycyjnepolitycznewartości:parlament,partyjnysystemrządów,
wolnyhandel,ochotnicząarmię,wolnośćsłowaizgromadzeń,tolerancjęreligijną
irasową.„WartościliberalnejBrytaniitodyskusja,szukaniekompromisu,racjo-
nalnośćiakceptowaniedecyzjipodjętychprzezlegalnąwładzę,conieznaczyde-
mokratycznie.Uważano,żepolitycznebataliepowinnybyćtoczonenałamachga-
zet,naspotkaniachpublicznychiwparlamencie,anienaulicach.Charakteryzo-
wałasięzdolnościąpodejmowaniadecyzjiprzezwiększość,mimożecorazwięk-
szaczęśćspołeczeństwamiałaprawobraćudziałwżyciupolitycznym”
3
.
KoniecwiekuXIXipierwszadekadaXXtookresszerokiejdyskusjinadrolą
WielkiejBrytaniiwszybkozmieniającymsięświecieinadprzyszłościąimpe-
rium.Dużaczęśćpolitykówbyłaprzekonanaoistnieniuzagrożeniadlamocar-
stwowejpozycjiWielkiejBrytanii.ÓwczesnypremierRobertCecil,markizSalis-
bury,takpisałotymdoGeorge,aNathanielaCurzona:„Niemogęsięoprzećwra-
żeniu,żezbliżamysiędojakiejświelkiejzmianywżyciupublicznym”.Iostrze-
gał:„ludy,któreżyjąwokółimperium,corazlepiejwspółpracująistająsiędla
nasgroŹne”
4
.W1902rokuSalisbury,ostatnipremierzasiadającywIzbieLor-
dów,kierującyrządemod1895roku,podałsiędodymisji.Kończyłasięerapoli-
tykówpochodzącychzarystokracji,którychnieinteresowałoustawodawstwo
socjalne.Jednocześnierosłaświadomośćpolitycznaniższychgrupspołecznych,co
byłokonsekwencją,międzyinnymiposiadaniaprawpolitycznychprzez2/
3ogółu
mężczyzniwzrostuznaczeniazwiązkówzawodowych.
Niezmiernieważnązmianą,niepokojącą,jaksięwydaje,wieleosób,byłoroz-
poczętewkońcuXIXwiekuodchodzenieodpodstawowejzasadyliberalizmu
—wiarywdobrodziejstwawolnegorynku,nazywanego„dyplomacjąPanaBoga”,
którąkierowanosięwrządzeniupaństwemigospodarką.Zasada:immniejrzą-
du,tymlepiej,niemiałajużprawabytu.L.T.Hobhouse,jedenzideologów„no-
wegoliberalizmu”,podkreślałwswychpracach,żewXIXwiekuzadaniemlibe-
rałówbyłostworzeniedemokracjipolitycznej,natomiastwwiekuXXpowinnioni
stworzyćdemokracjęsocjalną.Tymsamymodrzucałdoktrynęmówiącą,żelibe-
ralizmjestnadewszystkodoktrynąwolnegorynku.Nowiliberałowieuznaliko-
niecznośćprowadzeniapolitykisocjalnej.Jednocześniewielupolitykówuważało,
żeskorodziękipolityceprotekcjonizmuczęśćpaństwkontynentueuropejskiego
dogoniła,awniektórychdziedzinachprześcignęłaWielkąBrytanię,należytakże
wprowadzićochronęwłasnejgospodarki.Wkonsekwencjieraedwardiańskacha-
rakteryzowałasięsporemwokółproblemu:protekcjonizmczywolnyrynek?
12
