Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
3.1.Kwestią,któraszczególniewyróżniaprocesniewolnikówoskarżonychocudzo-
łóstwo,jestkazustortur(quaestiones,tormenta).Zprzekazówźródłowychwiemy,że
byłyonestosowanenietylkowstosunkudoservipodlegającychodpowiedzialności
karnej,aletakżedoinnychniewolników.Pojawiasięwięcpotrzebapokazania,doktó-
rychniewolnikówustawastosowałaquaestiones.JakpiszeWiesławLitewski,„Tortury
niestanowiłyodrębnegodowodu,alesłużyłyjedyniejakośrodekuzyskaniaprzyznania
sięobwinionegolubwiarygodnychzeznańświadków.[…]zawszedopuszczalnebyły
wstosunkudoniewolników”20.Zanimprzejdziemydoanalizytejkwestii,wartoprzy-
toczyćzdaniesamegoOktawianaAugustanatentemat,przekazanenamprzezreskrypt
Hadriana21.KrzysztofAmielańczykpiszeotym:„CesarzAugust,dostrzegającujemną
stronętakiejpraktyki,polegającejnaniskiejwiarygodnościwtensposóbpozyskanych
zeznań,zakazywałrozpoczynaniapostępowaniaodtorturiprzywiązywaniadonichzbyt
dużejwagi”22.Wynikatoraczejzpraktycznegospojrzeniacesarzanatękwestię,niżze
szczególnegozainteresowanialosemniewolnikówijestraczejprzejawemutylitaryzmu,
mającegouczynićztorturbardziejwiarygodnyśrodekdowodowy,niżhumanitaryzmu.
Wyjaśniatojednakzarównoograniczenietorturtylkodowąskiejgrupyserviwwypad-
kuprocesuocudzołóstwo,jakiinneregulacjedążącedoograniczeniatychpraktyk.
LexIuliadzieliłaniewolników,którzymielibyćpoddanitorturom,nadwiegrupy:
niewolnikówoskarżonychocudzołóstwoiniewolnikówzwiązanychzosobamioskar-
żonymiocudzołóstwo;wtymostatnimprzypadkudokładnieokreślając,któregonie-
wolnikamożnabyłozaliczyćdotejgrupy.
3.2.MożliwośćtorturowaniaservioskarżonychocudzołóstwopotwierdzaUlpianna
początkuprzekazanegonamwDigestachdośćobszernegofragmentudotyczącegotej
kwestii23.Opisujeonprzedewszystkimproceduręmającązapewneograniczyćtakie
praktykiwceluzabezpieczeniainteresówpanówniewolników.Wynikatozmałejdo-
20W.Litewski,Rzymskiproceskarny,Kraków2003,s.97.
21D.48.18.1pr.Ulpianuslibrooctavodeofficioproconsulis.Incriminibuseruendisquaestioadhiberi
solet.Sedquandovelquatenusidfaciendumsit,videamus.EtnonesseatormentisincipiendumetdivusAu-
gustusconstituitnequeadeofidemquaestioniadhibendam,sedetepistuladiviHadrianiadSenniumSabinum
continetur.
22K.Amielańczyk,RzymskieprawokarnewreskryptachcesarzaHadriana,Lublin2006,s.166.
23D.48.28(27);48.5.28(27).Ulpianuslibrotertiodeadulteries.pr.Sipostulaveritaccusator,utquaestio
habeaturdeservoadulteriiaccusato,sivevoluitipseinteressesivenoluit,iubentiudiceseumservumaesti-
mari,etubiaestimaverint,tantampecuniametalterumtantumeum,quinomeneiusservidetulerit,eiad
quemearespertinetdareiubebunt.
1.Seddispiciamus,cuiistapoenapraestandasit,quialexeumnominavit„adquemearespertinebit”.
Igiturbonaefideiemptorem,quamvisabeoemeritquidominusnonest,rectedicemuseumesse,adquemea
respertinet.
2.Eumquoque,quipignoriaccepit,magisadmittimusineademcausaesse,scilicetquiaintererateius
quaestionemnonhaberi.
3.Sedetsiususfructusinservoalienussit,interdominumetfructuariumdivididebetaestimatio.
4.Etsicommunispluriumservuserit,utiqueintereosquoqueeritaestimatiodividenda.
5.Siliberhomo,dumservusexistimatur,tortussit,quiaetipsecondicionemsuamignorat:magisadmittit
Caeciliusactionemutilemipsidandamadversuseum,quipercalumniamappetit,neimpunitasitcalumnia
eiusobhoc,quodliberumhominemquasiservumdeduxitinquaestionem.
6.Haberiquaestionemlexiubetdeservisancillisveeius,dequoveldequaquaereretur,parentisveutrius-
queeorum,sieamancipiaadusumeiaparentibusdatasint.DivusautemHadrianusCornelioLatiniano
rescripsitetdeexterisservisquaestionemhaberi.
