Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
flJestczaspisaniaiczasniepisaniał”.KsięgaKoheletał
27
iozwycięstwie,owezwaniudodziałaniaipomyślnościłCosięzatemstało
zpochwałążycia54?
Pozytywistkastarotestamentowaiwanitatywna
Koheletowyklimatprzenikarównieżwwidocznysposóbtwórczośćliteracką
Orzeszkowej55.Zpewnymupodobaniemsięgałaonapomotywodwróceniasy-
tuacjiwyjściowej,jakgdybyilustrującnawielesposobówfragmentksięgimó-
wiącyodwuróżnych,przeciwnychporachżycia.Znajdziemyuniejczasklęski
poczasietriumfu,czasflgrzechu”ikaryzaniego,czaszyskuistraty,czasuży-
waniairozliczania(np.Ostatniamiłość,Milord,Ascetka,cyklZpożogi,…Ipieśń
niechzapłacze,Dwabieguny,nowele:Liśćuschły,Kariery,Kiedyunasozmroku…,
Ktojerozsądzi).Ideaczasu,któryzataczakołoiwracadopunktuwyjścia(wiecz-
negopowrotu),pojawiasięrównieżwwypowiedziachniektórychpostaciNad
Niemnem(flgałązkizjednegopnia”,flpowracającafala”,zmarli,którzyflożywają
drugirazwswychpotomkach”).
Jednakmyśląsilniejprzenikającąświatopoglądjejutworów,którąnaswój
sposóbmogłaonapotwierdzaćuEklezjasty,jestideavanitas.Pogońzaflnasy-
ceniem”rodziujejbohaterówtylkopogłębiającesiępoczucienienasycenia,jak
wprzypadkuFeliksaGarskiegoznoweliLiśćuschły.Imłatwiejiwięcejzdobywał
(jakograczgiełdowy,dziennikarz,członekelity),tymbardziejpragnąłipotrze-
bowałjeszczewięcej.Jakokreślanarrator,czułsięonjakSalomon-niedlatego,
iżtenmiał700żon,aleflmając700żon,pisałEklezjastę”56.Złotycielec,pojawia-
jącysięwtyluutworachOrzeszkowej,zawszezczasemokazujesięflmarnością”
(Ostatniamiłość,PanGraba,PamiętnikWacławy,Australczyk,nowele:Porcelanka,
Kiedyunasozmroku…,Dwie,NawspaniałejWilhelmstrasse).Auravanitasunosi
sięnadcałymcyklemopowiadańZpożogi.flProchemjesteśmy”-brzmiwfinale
trzeciejnowelicyklu(Wazonaurykli).WJuliancemarnośćiprzemijaniezostały
zilustrowanewsposóbbezpośredni-poprzezznikanie,niszczenieipostępującą
degradacjęmateriiwokółbohaterów.Niekiedytematvanitasiflzmiennościcza-
su”sygnalizujejużtytuł(Bańkamydlana,Liśćuschły,Dymy,Iskry,Dwabieguny,
…Ipieśńniechzapłacze).Dośćczęsto,zwłaszczawpóźnejtwórczości,pojawiają
sięwutworachOrzeszkowejprzedmiotyorazzjawiskasymbolizującemarność
iprzemijanie:bańkamydlana,szmatyiłachmany,ruderyiśmiecie,dym,uschłe
54
MałąantologięwypowiedziOrzeszkowejnaznaczonychpiętnemmelancholii,podzielonychna
czterykręgitematyczne,znaleźćmożnawzakończeniuprzywołanejjużtuksiążkiAnetyMazur.
55
Wanitatywnanuta,brzmiącauOrzeszkowej,wyraźnienastrojonanatonacjęKsięgiKoheleta,
musiałabyćsłyszalnaprzezotoczeniepisarki.Świadczyćotymmożechoćbytytuł,jakinadałpo-
śmiertnemuwspomnieniuoniejHenrykNusbaum,wieloletniprzyjacieldomuiosobistylekarz:Na
nutęEklesiastes(Kraków1910).
56
E.Orzeszkowa,Pismazebrane,red.J.Krzyżanowski,t.31(Iskry),Warszawa1951,s.27.
