Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
Prasa
życia-notujefrazęzábijamśiesamopatrzonąszeregiemekwiwalentnychzwrotów
łacińskich6.Równieżinnederywatysłowotwórczewystępowaływtegotypuzna-
czeniachikontekstach,jaknp.pozabijaćsię(OtthoSylwius[…]MiałlatXXXVII.
Pánowałmiesięcytrzy.Słudzygotákżałowaliiżsieichwielepozabijało.BielKron
145v)7.Dlanazwaniaczynnościpozbawianiasiężyciasamemuposługiwanosięteż
częstowpolszczyźnieinnąkalkązłaciny,mianowiciezwrotempopełnićsamobój-
stwo(łac.homicidiumcommittere,perpetrare).Pierwotnienatomiastczasownikiem
nazywającymzabijaniesiębyłaformazwrotnasłowaumorzyć,którejeksplikację
możnabyująćwsłowaCspowodować,żesięsamemustajemartwym,sprawić,żesię
umiera’
,poświadczenieznaczeniaczasownikawjegoformiepodstawowej(czynnej)
znajdujemyjużwpierwszychpisanychtekstachpolskich(np.Począl(sc.Kajfasz)
myslycz,kakobyy(leg.Ji,sc.Jesukrysta)umorzyl.Rozm.670)8.WXVI-wiecznych
tekstachznaleźćmożnakolokacjetypuumorzyćsięjadem,głodem9.
Odsamegopoczątkudajesięzauważyć,żedlanazwaniaaktuzabiciasięchęt-
nieużywanowpolszczyźnieokreśleńomownychocharakterzemetaforycznym,
obrazowymi-coistotne-eufemistycznym.WtekstachXVI-wiecznychtrafiamy
natakiefrazy,jaknp.mieczomoczyćwekrwiswojej,swą(własną)krewprzelać,
pozabijaćsię,samisobieśmierćpozadawać,miotaćsięnaswąduszę,np.
Uyrzałbystwarzysmutneyłzypomieczupłynąc/Odktóregomniepewniesmutney
prziydziezginąć.Bogopomáłeychwiliomoczęwkrwiswoiey/Śmierćmąwzysku
będzieszmiał.PudłDydo[B5];Aiżmimapoczciwośćgwałtemwźiętabyła/Przez
ćię/złykrólewicze/to/comnietakdrogoSzácowáłá/swąwłasnąkrewprzelałam
srogo.KochFrag40;Boichteżwielektórzybyliuciekli/częśćiądlawstydu/częśćią
dlaboiáźniswoich/samisobiesmierćpozádawáli.SrtyjKron36210.
Wpóźniejszychokresachliczbasformułowańomownychsystematycznie
wzrasta-współczesnysłownikeufemizmównotuje10takichokreśleń,któresta-
nowiąwyodrębnionączęśćrozdziałueufemizmówdotyczącychśmierci.Jakto
natomiastwyglądałowtekstachprasowychzpoczątkuXXwieku,przekonamysię
niebawem.
6G.Knapiusz,Tesauruspolono-latino-graecusseupromptuariumlinguaeLatinaeetGrae-
caeś,t.2,F.Caesario,Cracoviae[Kraków]1621,hasło:Zábijamśiesam,s.1422.
7Cyt.za:SłownikpolszczyznyXVIwieku,red.M.R.Mayenowa,F.Pepłowski,K.Mrowce-
wicz,t.1-37,ZakładNarodowyim.Ossolińskich,WydawnictwoPAN,InstytutBadańLiterac-
kichPANWydawnictwo,Wrocław-Warszawa-Kraków1956-2016,hasło:POZABIJAĆ,t.29,
s.296.
8Cyt.za:Słownikstaropolski,red.K.Nitsch,Z.Klemensiewicz,J.Safarewicz,S.Urbańczyk,
t.1-11,ZakładNarodowyim.Ossolińskich,WydawnictwoPAN,Wrocław-Warszawa-Kraków-
Gdańsk-Łódź1953-2016,hasło:Umorzyć,t.9,z.5,s.393.
9G.Knapiusz,dz.cyt.,hasło:Umarzamśie,s.1235.
10Cyt.za:SłownikpolszczyznyXVIwieku,dz.cyt.,hasła:KREW,t.11,s.169;POZABIJAĆ,
t.29,s.296;POZADAWAĆ,t.29,s.297;MIOTAĆSIĘ,t.14,s.291.
