Zarys dziejów pisma łacińskiego

Aleksander Gieysztor

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-38-01-16054-8

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2009

Liczba stron:

289

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Gieysztor, Aleksander. Zarys dziejów pisma łacińskiego. Red. . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 289 s. ISBN 978-38-01-16054-8

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Gieysztor, A.

T1 Zarys dziejów pisma łacińskiego

PB Wydawnictwo Naukowe PWN

PP Warszawa

YR 2009

SN 978-38-01-16054-8

Bibliografia BibTex:

@Book{ 1319, author = "Gieysztor, Aleksander", editor = "", title = "Zarys dziejów pisma łacińskiego", publisher = "Wydawnictwo Naukowe PWN", year = "2009", address = "Warszawa", isbn = "978-38-01-16054-8" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Gieysztor, Aleksander

ED -

TI - Zarys dziejów pisma łacińskiego

PB - Wydawnictwo Naukowe PWN

CY - Warszawa

PY - 2009

SN - 978-38-01-16054-8

ER -

Netografia (standard APA):

Gieysztor, Aleksander. Zarys dziejów pisma łacińskiego [baza danych online] Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009 [dostęp: 04 07 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/zarys-dziejow-pisma-lacinskiego-aleksander-gieysztor-1319.

historia, średniowiecze

Jakie czynniki umożliwiały rozwój pisma łacińskiego?
Co to była minuskuła karolińska, kursywa gotycka czy bastarda?
Jakie były rodzaje duktów pisarskich, techniki pisania i gesty pisarskie?

Wznowiony po ponad 25 latach klasyczny i wci...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-38-01-16054-8

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2009

Liczba stron:

289

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

PRZEDMOWA DO DRUGIEGO WYDANIA (Maria Koczerska)8
WSTĘP16
0.1. Przedmiot i zakres historii pisma łacińskiego i paleografii łacińskiej16
0.2. Dzieje badań18
0.2.1. Do końca XVIII w18
0.2.2. Badania poza Polską do połowy XX w.20
0.2.3. Badania polskie25
0.3. Kierunki współczesnych badań nad historią pisma łacińskiego26
0.4. Zamierzenia i układ książki28
0.5. Pomoce podstawowe30
0.5.1. Bibliografie i czasopisma30
0.5.2. Podręczniki i zarysy ogólne30
0.5.1.1. Bibliografia retrospektywna dziejów pisma30
0.5.1.2. Bibliografia bieżąca30
0.5.2.1. Ogólna historia pisma30
0.5.2.2. Historia pisma łacińskiego31
0.5.3. Podobizny pisma łacińskiego32
0.5.3.1. Ogólne32
0.5.3.2. Pismo kodeksowe32
0.5.3.3. Pismo kancelaryjne34
1. POCZĄTKI PISMA I WYTWORZENIE ALFABETU35
1.1. Istota i funkcje pisma35
1.2. Geneza pisma39
1.2.1. Pisma pierwotne39
1.2.2. Majowie i Aztekowie41
1.2.3. Systemy azjatyckie42
1.2.4. Pismo sumerskie i pisma klinowe46
1.2.5. Pismo egipskie47
1.3. Początki pisma alfabetycznego48
1.3.1. System zachodniosemicki i pismo fenickie48
1.3.2. Pismo greckie50
2. PISMO ŁACIŃSKIE W STAROŻYTNOŚCI55
2.1. Kształtowanie się alfabetu łacińskiego55
2.1.1. Pisma italskie i pismo łacińskie55
2.1.2. Kanon archaiczny i klasyczny58
2.2. Materiał, warsztat i nawyki pisarskie w starożytności60
2.2.1. Materiał60
2.2.2. Narzędzia i formy rękopisu63
2.2.3. Nawyki pisarskie i terminologia paleograficzna65
2.3. Kanon monumentalny i książkowy pisma rzymskiego69
2.3.1. Epigrafika rzymska, littera capitalis quadrata70
2.3.2. Littera actuaria i littera capitalis rustica73
2.4. Pismo potoczne: starsza kursywa rzymska, narodziny minuskuły75
2.4.1. Starsza kursywa rzymska75
2.4.2. Minuskuła w rękopisach i w praktyce kancelaryjnej78
2.5. Uncjała i półuncjała81
2.5.1. Pismo uncjalne81
2.5.2. Półuncjała82
2.6. Brachygrafia i stenografia starożytna. Systemy skróceń i noty tyrońskie83
2.6.1. Skrócenia epigraficzne83
2.6.2. Noty tyrońskie85
2.6.3. Notae iuris86
2.6.4. Nomina sacra87
3. PISMA WCZESNOŚREDNIOWIECZNE. REGIONALIZM GRAFICZNY SUKCESJI RZYMSKIEJ90
3.1. Rozbicie kulturalne świata antycznego90
3.1.1. Losy pisma i łaciny w V–VIII w.90
3.1.2. Pismo gockie91
3.2. Pisma insularne92
3.2.1. Semiuncjała insularna92
3.2.2. Minuskuła insularna93
3.3. Pisma frankijskie94
3.3.1. Pismo merowińskie95
3.3.2. Pisma kodeksowe95
3.4. Pisma włoskie98
3.4.1. Kuriała papieska99
3.4.2. Pisma notarialne99
3.4.3. Pisma kodeksowe100
3.5. Pisma hiszpańskie102
3.5.1. Kursywa leonijska i pismo mozarabskie102
3.5.2. Kodeksowe pismo wizygockie103
3.6. Runy i ogamy104
3.6.1. Pismo runiczne104
3.6.2. Pismo ogamiczne106
4. PISMA ŚREDNIOWIECZNE. WSPÓLNOTA GRAFICZNA EUROPY PRZEDROMAŃSKIEJ, ROMAŃSKIEJ I GOTYCKIEJ108
4.1. Materiał, narzędzia, warsztat i nawyki pisarskie w średniowieczu110
4.1.1. Materiały pisarskie110
4.1.2. Przybory do pisania114
4.1.3. Formy rękopisu116
4.1.4. Produkcja rękopisów117
4.2. Minuskuła karolińska IX–XII w.121
4.2.1. Początki minuskuły karolińskiej121
4.2.2. Rozwój minuskuły karolińskiej w IX–XII w124
4.2.3. Minuskuła dokumentów IX-XII w127
4.3. Pismo gotyckie130
4.3.1. Minuskuła przejściowa i geneza pisma gotyckiego132
4.3.2. Pismo kodeksowe albo tekstowe136
4.3.2.1. Duże albo uformowane pismo kaligraficzne136
4.3.2.2. Średnie pismo tekstowe139
4.3.3. Pismo kancelaryjne w XIII–XV w.141
4.3.2.3. Drobne tekstowe pismo potoczne141
4.3.4. Pismo kancelaryjne w kodeksach. Problem bastardy147
4.3.5. Pisma gotyckie w służbie druku148
4.4. Brachygrafia średniowieczna149
4.4.1. Piśmiennictwo brachygraficzne150
4.4.2. Dziedzictwo starożytne i wczesnośredniowieczne151
4.4.2.1. Skrócenia przez znaki skrótowe151
4.4.3. Normalizacja karolińska153
4.4.4. System brachygraficzny pisma gotyckiego155
4.4.4.1. Elementy symboliczne, semantyczne skróty sylabowe, sygle, znaki umowne155
4.4.4.2. Skrócenia w językach narodowych159
4.4.4.3. Skrócenia prawnicze159
4.5. Interpunkcja, znaki edytorskie, cyfry, ortografia w językach narodowych162
4.5.1. Przestankowanie162
4.5.2. Znaki edytorskie164
4.5.3. Cyfry164
4.5.4. Adaptacja do języków narodowych167
4.6. Kryptografia średniowieczna170
4.7. Epigrafika średniowieczna171
5. PISMA NOWOŻYTNE179
5.1. Narodziny i wykształcenie pisma humanistycznego179
5.1.1. Pierwsze poszukiwania180
5.1.2. Antykwa w XV i XVI w.182
5.1.3. Humanistyczne pismo184
5.1.4. Recepcja antykwy i italiki poza Włochami186
5.2. Pismo w XVI, XVII i XVIII w.187
5.2.1. Przegląd pisma odręcznego w Europie XVI–XVIII w.188
5.2.1.1. Włochy188
5.2.1.2. Pismo kancelarii papieskiej190
5.2.1.3. Hiszpania191
5.2.1.4. Francja192
5.2.1.5. Niderlandy193
5.2.1.6. Anglia194
5.2.1.7. Kraje niemieckie i skandynawskie196
5.2.1.8. Polska200
5.2.2. Epigrafika renesansowa i późniejsza202
5.2.3. Kryptografia nowożytna203
5.3. Pismo w XIX i XX w.208
5.3.1. Pismo odręczne w Europie XIX i XX w.209
5.3.2. Stenografia215
5.3.3. Zasięg i przyszłość pisma łacińskiego218
INDEKS NAZW OSOBOWYCH222
INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH I ETNICZYCH (wraz z wykazem zbiorów)233
INDEKS WAŻNIEJSZYCH POJĘĆ I TERMINÓW239
TABLICE. PODOBIZNY ZABYTKÓW PISMA ŁACIŃSKIEGO (EPIGRAFICZNEGO, KODEKSOWEGO I DOKUMENTOWEGO) Z II–XIX W.246

VIII

Przedmowa

niemogłymiećzbytwielupoprawek.Drugaanegdotadotyczyjegowykładówzdyplomatyki,na

którychmiałjednegosłuchacza,aleznakomitego–właśnieAleksandraGieysztora.Kętrzyńskiwy-

różniałswegostudentawtensposób,żeprzedrozpoczęciemwykładuipojegozakończeniuwitał

sięiżegnałznimprzezpodanieręki.

Pomagisterium,któregopodstawąbyłarozprawa,opracowanapodkierunkiemprof.Marcele-

goHandelsmana,pt.WładzaKarolaWielkiegowopiniiwspółczesnej,wydrukowanawRozprawachHi-

storycznychTowarzystwaNaukowegoWarszawskiegowWarszawiew1938roku,wyjechałAleksander

GieysztordoParyża.OdbyłtamdwuletniestudiawsławnejÉcoledeschartes,przygotowującejdo

zawoduarchiwistyibibliotekarza,azatemznowu,tymrazemnapoziomie–powiedzielibyśmy

dzisiaj–podyplomowym,studiowałnaukipomocniczehistorii.Jednocześniezbierałmateriałydo

rozprawydoktorskiej.Wsierpniu1939rokuwróciłdokraju,gdziewziąłudziałwkampaniiwrze-

śniowej.RannypodTomaszowemLubelskim,wydostałsięzniewolisowieckiejiwróciłdoWarsza-

wy,bywkrótce,wkwietniu1940roku,rozpocząćpracękonspiracyjną,najpierwwZwiązkuWalki

Zbrojnej,anastępniewBiurzeInformacjiiPropagandyArmiiKrajowej.

Niezaniedbałjednakmediewistyki,azebranewParyżumateriałypozwoliłymunapisaćrozpra-

wędoktorską,któramiałazostaćopublikowanadopieropowojniew1948roku–Zestudiównad

geneząwyprawkrzyżowych.EncyklikaSergiuszaIV(1009–1012).Obronapracyodbyłasięwewrześniu

1942rokuprzedkomisjąwskładzie:prof.StanisławKętrzyński–promotor,prof.MarceliHandel-

sman–recenzentiprof.StanisławWędkiewicz–przewodniczącyjakoprzedwojennydziekanWy-

działuHumanistycznegoUW.Autortejrozprawypostanowiłudowodnić,żeencyklikatajest

falsyfikatem,ponieważniepowstałapodczaspontyfikatuSergiuszaIV,tylkokilkadziesiątlatpóźniej

–wczasach,gdyUrbanIIzachęcałrycerstwoeuropejskiedozorganizowaniakrucjaty.Dlaudowod-

nieniatejtezyposłużyłsięautorm.in.argumentamipaleograficznymi,twierdząc,żezachowany

tekstniemożebyćoryginałem,leczjestkopią,wktórejwidocznesątypowebłędy,jakiepowstają

przyprzepisywaniu.

ProblemomkarolińskiejreformypismapoświęciłA.Gieysztorosobnyartykuł2,wktórymzajął

sięprzedewszystkimspołecznymiuwarunkowaniamitejreformy,stawiająctezę,żetokonieczność

posiadaniasprawnegonarzędziakomunikacjiwramachwielkiegoimperiumkarolińskiegoiujed-

nolicenialiturgiiskłoniłyelitędoposzukiwanianowegotypupisma,zaspokajającegotepotrzeby.

Wartowspomnieć,żerównieżuschyłkużyciaposłużyłsięmetodąpaleograficznąprzyrekonstruk-

cjilistubiskupakrakowskiegoAronazXIw.3

ByłAleksanderGieysztorbardzowszechstronnymhistorykiem,notabenenietylkomediewistą,

ponieważprzezcałelataprowadziłseminariumdoktorskiepoświęconehistoriinarodupolskiego

podczasIIwojnyświatowej,skupiającejejczynnychuczestników.Jednakgłównymprzedmiotem

jegozainteresowaniabyłydziejeśredniowieczneinaukipomocniczehistorii.Zaczynał,jakwidzie-

liśmy,odtematówzdziejówEuropyZachodniejwczesnegośredniowiecza.Powojniezwróciłsięku

historiiPolski,którąstarałsięprzedstawiaćzawszenatledziejówpowszechnychiwpowiązaniu

znimi.TegorodzajuujęciazyskałymuszczególneuznaniewśródkolegówwcałejEuropie,cowy-

raziłosięlicznymidoktoratamihonoriscausa,m.in.Sorbony,Oksfordu,Aix-en-Provence,Bordeaux,

Moskwy,Budapesztuiwielupolskichuczelni.PracenadhistoriąPolskizacząłodjejdziejównaj-

dawniejszych,októrychzachowałysięprawiewyłącznieświadectwamaterialne,odsłanianegłównie

rękąarcheologa,żewspomnętubadanianadpoczątkamipaństwapolskiego.Niebrakjednak

wjegotwórczościcałychwątkówtematycznychosadzonychwpóźnymśredniowieczu,jakceremo-

niałkoronacyjnykrólówpolskich4,badanygłównienapodstawieordocoronandi,zachowanego

2A.Gieysztor,Problemkarolińskiejreformypisma,„Archeologia”1952–1953,t.5,s.155–177.

3Tenże,ListAronabiskupakrakowskiego:następnapróbaodgadnięciatekstu,[w:]Benedyktyńskapraca.Studiahisto-

ryczneofiarowaneo.PawłowiSczanieckiemuw80-rocznicęurodzin,O.J.A.Spież,Z.Wielgosz(red.),Tyniec1997,s.45–48.

4Tenże,Spektakliliturgia–polskakoronacjakrólewska,[w:]KulturaelitarnaakulturamasowawPolscepóźnego

Brak wyników

Zarys dziejów pisma łacińskiego

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra