Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Poznawczareprezentacjaświatawumyśle
37
typuinformacjiprzebiegaautomatycznie,nieświadomie.Wymienioneformypamięcizo-
stanąprzybliżoneczytelnikowinaprzykładach.
Pamięćproceduralnadotyczywszelkichumiejętności(pisanie,jazdanarowerze,
prowadzeniesamochodu,szydełkowanieitp.).Anderson(1987)twierdzi,żewniektórych
sytuacjachnajpierwprzyswajamywiedzęocharakterzedeklaratywnymnaokreślonyte-
mat(np.kodeksdrogowyiwiedzanatematjazdysamochodem),anastępniepoprzeztre-
ningnastępujeautomatyzacjaczynnościdopamięciproceduralnej(stajemysiękierowcą
rajdowym).
Poprzedzanie(priming,prymowaniealbotorowanie)następuje,gdyjedenbodziec
zwanyprymą(ang.prime)wpływanaprzetwarzanienastępującegoponimbodźcadoce-
lowego(ang.target).Abyuzyskaćefektpoprzedzania,prymaibodziecdocelowymuszą
byćpowiązanesensorycznie—mająidentycznylubpodobnywygląd,lubsemantycznie,
czylisąidentycznelubbliskieznaczeniowo.Opisanoróżneformypoprzedzania.Donaj-
lepiejzbadanychnależą:poprzedzanierepetytywne,semantyczne,podprogoweczyafek-
tywne(EvettiHumphreys,1981;Posner,1994;Sternberg,2001).Mechanizmtenbywa
wykorzystywanywreklamiewmediachelektronicznych.
Zazwyczajprymadziałapozytywnie,czyliułatwiaprzetwarzaniebodźcadocelowego,
np.skracającczaspotrzebnynajegorozpoznanie,przeczytanieczynazwanie—wówczas
mówimyopoprzedzaniupozytywnym.Jeślijednakwydłużaczasreakcjialbowinny
sposóbutrudniaprzetwarzaniebodźcadocelowego,zachodzipoprzedzanienegatywne.
Jeślibodziecpoprzedzającydziaławbardzokrótkimczasie—odkilkudokilkudzie-
sięciumilisekund—osobabadananiejestwstaniegozauważyć(nieuświadamiasobie
jegodziałania).Jeślimimotoobserwujemyzmianywprzetwarzaniubodźcadocelowego,
mamydoczynieniazpoprzedzaniempodprogowym,inaczejsubliminalnym.Wrekla-
miepodprogowej(którawświetleobecnejwiedzyraczejniejestbardziejskutecznaniż
przekazprogowy,cowykazałylicznebadania,np.Kwarciak,1999)ważnyjestkontekst.
Poprzedzaniepodprogoweniekonieczniewymagabardzokrótkiejekspozycjiprymy.
Efektpodprogowościmożnatakżeuzyskać,prezentującbodziecobardzomałejintensyw-
ności,np.manipulującpoziomemjasnościbodźcawzrokowegolubpoziomemgłośności
bodźcasłuchowego.Jeślibodziecpoprzedzającyjestwystarczającointensywnyitrwa
wystarczającodługo,amimotoosobabadananiezdajesobiesprawyzjegooddziaływa-
nia,mamydoczynieniazpoprzedzaniemperyferycznym.Bodziecwzrokowywprze-
kaziereklamowymmożebyćzlokalizowanyzarównonaperyferiach,jakiwcentrum
polawidzenia,alejeślibędziedoskonalezamaskowanyinnymibodźcami,wtopisięwtło
iosobabadananiebędziewstaniegozauważyć.Jeślimimotoobserwujemyobiektywny
wpływtakiejprymynaprzetwarzaniebodźcadocelowego,tomożemymówićoefekcie
poprzedzaniaperyferycznego.Efektprymowaniadziałatakżewprzekaziesłuchowym
(Sternberg,2001).
Poprzedzanierepetytywnepoleganakrótkiejekspozycjitegosamegobodźca,który
zachwilęmabyćprzezodbiorcęrozpoznany,przeczytany,zaliczonydojakiejśkatego-
riilubwinnysposóbprzetworzony.Wpoprzedzaniusemantycznymwykorzystywana
prymaniejestidentyczna,alemożebyćsynonimembodźcadocelowego(np.biblioteka
iksięgozbiór),albojestznaczeniowopowiązanazbodźcemdocelowym(np.karaluch
irobak).WbadaniuopisanymprzezMarcela(1983)poprzedzaniesemantycznepolega-
łonapodjęciudecyzji,czydanesłowo(bodziecdocelowy)należydookreślonejkategorii.
