Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Pomiędzyhistoriąaliteraturą
15
fabularyzacji4.Czerpiewtymzeźródłakulturowycharchetypówtworzeniahi-
storii,umożliwiającychtworzenieróżnychsposobówopowiadania,wywołujących
różnereakcjeemocjonalneuodbiorców.Wyjaśniałobytoponiekądistnienie
wielubardzoróżnychinterpretacjitychsamychzbiorówfaktów.Powracającym
wdziełachteoretykówprzykłademsąrozmaiteibardzoróżniącesięodsiebie
przedstawieniahistoriograficzneorazfabularyzowanewydarzeńdrugiejwojny
światowej,którewzależnościodintencjiautorajawiąsięjakoprzerażające,gorz-
koabsurdalne,pełneheroizmulubnawetbeztroskozabawne.Uprzywilejowanie
pewnychfaktówwstosunkudoinnych,występującychwkonkretnejsekwencji,
umożliwiasterowaniewymowącałości.Jeśli,powiedzmy,zakluczowyuznamy
pierwszyelementciąguzdarzeń,całośćopowieścinabierzecharakterudetermini-
stycznego.Podobnie,przydaniemocywyjaśniającejostatniemuelementowiserii
nadajeopowieścitoneschatologicznylubidealistyczny.Pomiędzytymidwoma
skrajnymitypamisytuująsięrozmaiteodmianydziejopisarstwanadająceseriom
wydarzeńklarownąformęizrozumiałeznaczenieprzezpodkreśleniektóregoś
ześrodkowychelementówsekwencjifaktów5.
Ponadto,wartozauważyć,żedostępnesuchekronikiwydarzeńidatzwykle
okazująsięniekompletnelubpozbawionelogicznychpowiązań.Wyjściemwtym
wypadkujestsyntetyczne,bądźteżanalityczneopracowaniedostępnychfaktów.
Posługującsięmetodą,którąStephenC.PepperwyłożyłwksiążceWorldHypo-
theses(Hipotezyświata,1942),HaydenWhitedzielimodelanalitycznynadwie
podgrupy:formistyczną(idiograficzną)ikontekstualną.Historykposługującysię
pierwszymtypemanalizydążydoprzedstawieniamożliwiedokładnegoopisu
wydarzeń.ModelformistycznyWhiteodnajdujewpracachJulesaMicheleta,
ThomasaCarlyle’aiG.M.Trevelyana-Dwkażdymdzielehistoriograficznym,
wktórymprzedstawienierozmaitości,kolorytuicharakterystycznychcechdanej
epokistanowiłogłównycelhistoryka”6.FormizmopartyjestnaDzdroworozsąd-
kowymposzukiwaniupodobieństw”7,apojęcieprawdywtejmetodziewiążesię
zdokładnościąopisuraczejniżzodkryciemogólniejszychpraw.Zwolennikkon-
tekstualizmustarasięznaleźćszerszetłodlaopisywanychfaktów,powstrzymując
sięjednakżeodgeneralizacji.Podobniejakformista,zaswojegłównezadanie
uważaopiswydarzeń,jednakszczególnąrolęprzywiązujedoprzedstawienia
ichwsiecizależnościikoincydencji.Zasadniczymzałożeniemjesttujednak
określonetrwaniewczasiedanegowydarzenia,przyczymczashistorycznyDwy-
obrażonyjestnapodobieństwofali,gdziepewnefazysąwyraźniedominujące
nadinnymi”8.ZdaniemWhite’a,elementytejmetodymożnaznaleźćwwielu
dziełachhistorycznych,jednaknajpełniejwidaćjewsłynnejCywilizacjiRenesansu
weWłoszech(1860)JacobaBurckhardta.
4E.Domańska,Wokółmetahistorii,[w:]H.White,Poetykapisarstwahistorycznego,s.20.
5H.White,Teksthistorycznyjakoartefaktliteracki,s.97.
6H.White,Metahistory,s.14.
7S.C.Pepper,WorldHypotheses:astudyinevidence.Berkeley:UniversityofCaliforniaPress,
1942,s.151.
8H.White,Metahistory,s.19.
