Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Prywataiprywatnośćwkulturzepolskiej.Rekonesans
strzeżonychdóbr,gwarantującychrozkwitindywidualizmu.Indywidua-
lizmu,któryzczasemstałsięwzoremidealnymwobrębiekażdegostanu
iprzekształciłwrozpoznawalnącechęnarodową.
Dzisiajmożnauznaćzaparadoks,żeważnyminstrumentemobrony
prywatnościwdawnejPolsce,jakrównieżwcałejfeudalnejEuropie,było
jejswoisteupublicznienie.Społecznakontrolarozciągałasięnawetnad
życiemintymnym,stojącnastrażyokreślonychnormmoralnych.Sama
organizacjainstytucjidworukrólewskiego,książęcegoczymagnackiego
zakładałamilczącąobecnośćsłużbyizaufanychdworzan,spędzających
noceidniewbezpośredniejbliskościpanaipani.Wystarczyłoklaśnię-
ciewdłonie,bypoprosićopomoclubwydaćodpowiedniezlecenia.
Odległośćmierzonatymsygnałemakustycznymwpraktycezezwalała
nawkraczaniesłużbyczasemwbardzointymnerejonyżyciawładców.
NaZachodzieobecnośćczęstoznacznejliczbydworzantowarzyszących
obrzędompokładzinowym,narodzinomiśmierciczyniłopublicznymi
aktydzisiajuznawanezafundamentprywatności.Władcypolscyograni-
czylidominimumteatralnywymiarobrzędówprzejścianadworzekró-
lewskim—praktyczniejedynieumieranieprzezdługiczasbyłoaktem
publicznym.Jednocześnieinstytucjaspowiedzipozwalałakapłanomna
kontrolowanietychrejonówżyciaosobistego,któreniekiedynawetzaufa-
nejsłużbieniebyłyznane.Wrenesansowychporadnikachmałżeńskich,
takichjakchociażbyModlitewnikStanisławaPtaszyckiego(Modlitewnik
dlakobietzw.XVI.UłomekzrękopisusenatoraKonstantegoMałkowskiego,
wyd.StanisławPtaszycki,Kraków1905),pojawiająsięwyraźniezwerba-
lizowanewskazówkidotyczącezachowańniedopuszczalnychwmałżeń-
skiejalkowie.Sformułowanetamzakazyobejmująmiędzyinnymiroz-
mowymężazżonąnatematprzeżyćintymnych.Zdrugiejstrony,prawo
pierwszejnocypozwalałoszlachcicowinakorzystaniebezpoczuciawiny
zseksualnegourozmaicenia,alejednocześnienaruszałoprywatnośćnowo
powstającejrodzinychłopskiej.
DoXIXwieku,aniekiedynawetpóźniej,małżeństwaaranżowane,
zawieraneczęstowbrewwoliprzynajmniejjednejzestron,byłyoczywistą
praktykąpodporządkowaniajednostkiinteresowirodzinyanawetnarodu.
Opierającsięnapodobnychświadectwach,możnaprzyjąć,żekoncepcja
prawajednostkidożyciaosobistego,obecnawmyśleniueuropejskimod
starożytności,nabrałarealnychkształtówwdobieromantyzmu,azaczęła
byćnaprawdęważnaoddrugiejpołowywiekuXIX.WPolscepozostającej
wówczaspodzaboramiżycieprywatneiosobisteczęstopodporządkowane
byłobieżącymwymogomsytuacyjnymimodelowipatriotyzmu.Małżeń-
stwasąsiadówtraktowanojakooczywistość,abrakwięziuczuciowejnie
zawszebyłprzeszkodąwichzawieraniu.Niedarmo,zwłaszczawśród
wykształconychkobiet,napadymigreny,melancholiiihisteriiprzekształ-
13
