Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
ŚwiętyTomaszzAkwinu,Traktatoludzkimdziałaniu
[akousion]są[tylko]te,którewywołujążaliskruchę;bojeśliktoś
uczyniwszycośskutkiemnieświadomości,nieodczuwawcależalu
zpowoduswegopostępku,tonieuczyniłwprawdzietego,zczegosobie
niezdawałsprawy,zgodniezeswąwolą[hekôn],alenieczyniłznowuż
tegowbrewswejwoli[akôn],skorogotoprzecieżniemartwi.Cosię
więctyczyczynówpopełnionychskutkiemnieświadomości,toczynwy-
wołującyżaldokonanyzostał-jaksięzdaje-wbrewwoli[akôn],czyn
zaś,któryniewywołujeżalu,skororóżnisięodpoprzedniego,niechaj
nosinazwędokonanegoniechcący[ouchhekôn];wszakskororóżnisię
odpoprzedniego,tolepiej,bymiałteżosobnąnazwę.(1110b18-24)
Kiedymówimy,żepewienczyn(alboczyjśudziałwpewnymzdarze-
niu)byłniedobrowolny,przesądzamytymsamym,żerozważanyczyn
-lubjegosprawca-jestwolnyodwiny.Samjednakfakt,żektoś,kto
cośzrobił,czyniąctoniewiedziałzupełniedobrze,corobi,nieposiadał
wszystkichważnychinformacjinatematswojegoczynu,niejestjesz-
czeokolicznościąuwalniającąodwiny.Jestbowiemcałkiemmożliwe,że
ten,ktopopełniłjakiśczynniewiedząc,corobi,popełniłbygonawet,
gdybytowiedział.Innymisłowy,samfakt,żejakiemuśczynowitowa-
rzyszyłanieświadomośćcodopewnejjegoistotnejcechylubstrony,
nieoznaczajeszcze,żetanieświadomośćwjakikolwieksposóbprzyczy-
niłasiędopopełnionegoczynu.Otóżskruchalubżalodczuwanypo
czyniespełnionymwniewiedzy,albobezdostatecznejwiedzyojego
naturze,jestpewnąszczególnąoznakąwskazującąnato,żetakwłaśnie
niebyło-żeowaniewiedzalubniedostatecznawiedzaniebyłajedynie
okolicznościątowarzyszącąwybranemuczynowi,aleniemającążadnego
wpływunajegopowstanieiprzebieg,leczprzyczyniłasięwpewiensposób
dojegowyboru;krótkomówiąc:żebyłajednązjegookolicznościistot-
nychlubdecydujących18.
Zarównoniewiedzazawiniona,jakiniewiedzaniedecydującasprawia,
żedokonanywtejniewiedzyczynniejestwpełnidobrowolny.Ani
pierwsza,anidrugaodmiananiewiedzynieczynijednakbezwiednie
dokonanegodziałaniawpełniniedobrowolnymiwolnymodwiny.
Niewiedząpowodującąścisłąniedobrowolność,adziękitemuzwalniają-
cązodpowiedzialności,jestwięcwujęciuArystotelesajedynieniewiedza,
któranienależydożadnejzwyróżnionychodmian:niejestaniniewie-
dzązawinionąprzezpodmiotdziałania,aniteżniewiedząniedecydującą
ojegodziałaniu.
18Por.Galewicz(2003),s.172-3.
