Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęptłumacza
23
którychsprawcadokonuje(przynajmniejwpewnejmierze)»niewiedząc,
corobi»-tzn.niezdającsobiesprawyzniektórychaspektówswojego
działanialubelementówsytuacji,wktórejdziała-irozgraniczawśród
nichdwiekategorie,różniącesięprzedewszystkimtym,jakpowinno
siętraktowaćichsprawcę.Sątomianowicie:(1)czyny,wwypadku
którychzwiązanazniminiewiedzajestokolicznościąusprawiedliwiającą
sprawcę,uwalniającągoodwiny,atymsamymkary,i(2)czyny,
wwypadkuktórychniewiedzanieusprawiedliwiasprawcy,leczconaj-
wyżejzmniejszajegowinęiuzasadniazłagodzeniekary.Charakteryzując
czynyzklasy(1)jakospełniane»wskutekniewiedzy»(disagnoian),aczyny
zklasy(2)jakotakie,którespełniasiętylko»bezwiednie»lub»nie
posiadającwiedzy»(agnoôn),Arystoteleswyrażasięniecomyląco.Fak-
tyczniebowiemobaterodzajeczynówspełnianychwniewiedzymożna
bywpewnymnaturalnymsensienazwaćczynami»wskutekniewiedzy»,
otyleżeniewiedzajestichbezpośredniąprzyczyną-jeżeliniecałą,to
chociażczęściową(częściąichcałościowejprzyczyny).Różnica,jaka
międzynimizachodzi,ujawniasiędopiero,gdyzapytamyoprzyczynę
owejbezpośredniejprzyczyny,czyliniewiedzy,zktórejwynikają,
aczasemteżoprzyczynętejdalszejprzyczynyitd.Wwypadkuczynów
dokonanychdisagnoianłańcuchyichdalszychprzyczyn,azatemprzy-
czyntłumaczącejjeniewiedzy,jakgdybywyprowadzająnaspozaich
sprawcę,natomiastwwypadkuczynów,którepopełniasięjedynieagnoôn,
kończąsięoneniejakownimsamym-niewiedzajesttutajzawiniona
przezniewiedzącego.Stądrównieżtepierwszeczynysąusprawiedliwia-
neprzezniewiedzę,iwtymsensiespełniane»wskutekniewiedzy»,na-
tomiasttedrugienie-zawinionaniewiedzanieusprawiedliwia17.
Drugimrodzajemniewiedzynieusprawiedliwiającejtego,ktoniewie,
coczyni,jestuArystotelesaniewiedza,któratowarzyszywybranemu
działaniu,leczwistocieniedecydujeojegowyborze.Ztaką»niedecy-
dującą»niewiedząspotykamysięwsytuacji,gdysprawcawprawdzienie
wie,corobi,leczzrobiłbytosamo,nawetgdybywiedział.Otymzaś,
żemającwiedzęktośzrobiłbytosamo,cozrobiłbezwiednie,najlepiej
świadczyfakt,żenieżałujeonswojegoczynu,kiedyjużdowiadujesię
lubkiedyuświadamiasobie,corzeczywiścieuczynił.Arystotelesstwier-
dzazatem:
Cosiętyczyczynówdokonywanychskutkiemnieświadomości,tożaden
znichniejestodwolizależny[ouchhekousion],niezależnezaśodniej
17Por.Galewicz(2003),s.136-7.
