Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
TowianizmtozjawiskownaszejkulturzeniezwykłełPierwszejpolskiej
sekcie,doktórejnależeliludzienieprzeciętni,koryfeuszeemigracji,po-
święconocoprawdawieleartykułów,omówień,pracpopularnonauko-
wych,alewwiększościsątotekstydawne,pochodzącejeszczezpoczątku
XXwieku,naktórychodciskasiępiętnobiografizmujakogłównegosty-
lulektury.Wodczytaniachtychdominujeproblematykaobyczajowa,po-
wielanesąmityilegendy,awszystkozostajezanurzonewsensacyjnejau-
rzetowarzyszącejtemu,jaktonazwałaAlinaWitkowska,finajwiększemu
skandalowiemigracji”.Bardzoczęstoteżtowianizmniebyłpostrzegany
jakozjawiskosamoistne,alenadewszystkofikłopot”biograficzny–jako
żeMistrzzAntoszwińcówuwiódłherosówkulturymiaryMickiewicza,
SłowackiegoczyGoszczyńskiego.
RzetelnąanalizępismTowiańskiegoprzedstawiłjeszczeprzedwojną
StanisławPigoń,którynietylkoujrzałwMistrzuAndrzejuofenomen
osobowościowy,lecztakżebeznadmiernychemocjiprzyjrzałsięjegowy-
powiedziom,konstruującnawetprzekonanieointelektualnymwpływie
prorokanawspółczesnych–przedewszystkimnaMickiewicza.Przedwo-
jennychjeszczebadaczy–jakJózefaKallenbacha–fascynowałoteżpod-
glebieideowepierwszejpolskiejsektyipotrzebajejzrozumieniapoprzez
odniesieniadopodobnychzjawiskwporewolucyjnej,postsekularnejEu-
ropie.Powojniewieledlabadańnadtowianizmemzdziałalihistorycyidei
imyślifilozoficznej–przedewszystkimAdamSikora,którymiałodwagę
dostrzecwtowianizmiezjawiskopozytywne,aprzedewszystkimodciąć
sięodficzarnejlegendy”negatywnegowpływuTowiańskiegonaautora
Dziadówijegootoczenie,zczymjednakwżadensposóbniemoglipogo-
dzićsięnawetwybitnibadaczeromantyzmumiaryKonradaGórskiego
(bohaterajednegozartykułówwniniejszymtomie).Emocjonalnezaan-
gażowaniebadaczawdeprecjonowanietowianizmuwydałoowocwpo-
staciksiążki,szczególnejodstronynaukowej.Więcejdystansudofenome-
nutowianizmuwykazywałaAlinaWitkowska,którejksiążkaTowiańczycy
(Warszawa1989)skupiałasięnasolidnychsocjologicznychustaleniach.
Badaczkajednakrównieżujmowałatowianizmwkategoriachfidelirium”
