Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
RozdziałI
Drogasądowadochodzeniaswoichprawstanowiłaalternatywędlasamopomocy,cho-
ciażpoczątkowoniecieszyłasięzainteresowaniempokrzywdzonych4.Charakterystycznedla
średniowiecznychprocesówsądowychbyłostosowanietorturichłostywzwiązkuzprzesłu-
chaniem.Bezwątpieniaśrodkitebyływyrazemprzymusu,czywręczprzemocystosowanej
przezpaństwowzględemobywateli,jednakniesposóbpostrzegaćsłużącegotorturującym
instrumentariumwkategoriachśrodkówprzymusubezpośredniego.Opróczoczywistej
sprzecznościtorturichłostyzprawamiczłowiekazaznaczeniawymaga,iżzmierzałyone
częstonietyledosamegowykonaniaobowiązkówprocesowychprzezosobyprzesłuchi-
wane,ileraczejmiałynacelupozyskaniezeznańokreślonejtreści,obciążającychprzesłu-
chiwanego,wmyślregułyconfessioestreginaprobationum.Ponadtostanowiłyviscompul-
siva,prowadzącdozwiększeniaaktywnościprocesowejosobytorturowanej.Tymniemniej
poszukującpodobieństwamiędzytorturamiaprzymusembezpośrednim,należywskazać
nastopniowaniedolegliwościwzględemosobytorturowanej,poczynającodgroźby
,ana
właściwychtorturachkończąc.Ponadtoprzewidywanowyłączeniapodmiotowezakazując
torturwzględemszlachty,dostojnikówmiejskich,dzieci,osóbmającychtytułdoktora,ko-
bietwciążyorazosóbwstarszymwieku.Różnicowanotakżeudrękiwzależnościodosoby
torturowanejorazkwalifikacjiczynu.Natomiastwprzypadkubezzasadnegozastosowania
torturpokrzywdzonymógłubiegaćsięoodszkodowanie5.
Równocześniezrozwojempaństwamiałmiejsceprocesdecentralizacjifunkcjiści-
ganiaprzestępcóworazzapewnieniaporządkuibezpieczeństwapublicznego.Następo-
wałrozrostaparatupaństwowego,rozpoczynającysięodtworzeniaurzędówkomesa
pałacowego,mincerza,anastępniekasztelana,konsula,justycjariusza,ażpoinstygatora
miejskiego,syndykaczyhutmana.Urzędnicywykonywaliscedowanenanichzadania
osobiścielubzapomocąprzydzielonychimsłużb.Marszałekdysponowałstrażąmar-
szałkowską,wojewodakorzystałzpomocywojskaczymilicjiwojewodzińskiej,nato-
miaststarostawydawałpoleceniamilicjistarościńskiej,zwanejtakżesługamistarościń-
skimi.Granicpaństwastrzeglistróże,wmiastachpełniłysłużbęmilicjemiejskie,lasów
pańskichpilnowalileśniileśniczy,abezpieczeństwopóliplonówzapewnialipolowi.
Mimowskazanegowzrostuliczebnościaparatuurzędniczego,zamożniobywateletwo-
rzylitakżewłasnemilicjeprywatne,którewprzypadkudeficytupersonelupaństwowego
bywałynajmowaneprzezpaństwodozapewnieniabezpieczeństwaiporządkupublicz-
nego.Wymienionesłużbymiałycharakterparamilitarny6.Równieżwpostępowaniu
sądowymniewszystkieczynnościdowodowewykonywałsędzia,przekazującczęść
znichwoźnemusądowemulubzaufanymobywatelom7.
4
Por.P
.Grzegorczyk,K.Weitz,[w:]KonstytucjaRP
.Komentarz,podred.M.Safiana,L.Boska,Warszawa
2016,t.I,s.1086-1087.
5
J.Bardach,B.Leśnodorski,M.Pietrzak,Historia…,s.303-304;M.Mikołajczyk,Proceskarnywmiastach
MałopolskiXVI-XVIIIwieku,Katowice2013,s.285,314,326-327.
6
A.Abramski,J.Konieczny,Justycjariusze…,s.11-48,72-73;A.Misiuk,Historia…,s.14-22.
7
Zob.Z.Naworski,Woźnysądowyijegorolajakobiegłegowpostępowaniusądowymprzedorganami
szlacheckiegowymiarusprawiedliwościwdawnejPolsce,[w:]DoctrinamultiplexVeritasuna.KsięgaJubi-
