Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
AndrzejBukowski,MarcinLubaś,JacekNowak
czasuiprzestrzeniniemasensu,alebezsensownejestrównieżmówienieoczasie
iprzestrzenipozawszechświatem(tamże).
Naukispołeczne,stosującwypracowaneprzezsiebiekategorie,dochodządopo-
dobnegowniosku:przestrzeńjestwielkościąwzględną.Gdyprzedmiotemzaintereso-
waniabadaczyspołecznychsąprocesyuspołeczniania(uczłowieczania)przestrzeni,
czyteżnabywaniaprzezdziałaniaspołeczneiwytworykulturoweokreślonychcech
przestrzennych,totaknaprawdęstudiujesięzależnościmiędzyżyciemspołecznym
aprzestrzenią.Przestrzeń,podobniejakczas,niejestjedynienieruchomymtłemdla
życiaspołecznegoikulturowego,alejegonieusuwalną,ważną,azarazempowiązaną
zinnymijegocechamiwłasnością.
Autorzytegotomu,zatytułowanegoSpołecznetworzeniemiejsc.Globalizacja–
etniczność–władza,antropologowiespołeczniisocjologowie,przyjmująpogląd,że
przestrzeńjestwielkościąwzględną,poddającąsięwpływomizmianom.Różniącsię,
dopewnegostopnia,aparatemteoretycznymidoświadczeniembadawczym,twórcy
książkiuznają,żezbiorowiiindywidualniaktorzyżyciaspołecznegouczestnicząnie-
ustanniewuspołecznianiuprzestrzeni.Wykorzystując,organizując,przedstawiając
iwalczącoprzestrzeń,ludzieprzyczyniająsiędojejprzekształcania.Ponieważjestto
zarazemprzestrzeń,wktórejtoczysiężyciespołeczne,przeobrażeniadotycząceprze-
strzeniwpływająnieuchronnienacharakterludzkichdziałańirelacjispołecznych.
Procesuspołeczniania(społecznegotworzeniaiorganizowania)przestrzenijest
warunkowanywielorako.JakzauważaBohdanJałowiecki,wprocesietymrolęodgry-
wająróżnedeterminanty:środowiskoprzyrodnicze(ijegozasoby),poziomrozwoju
wiedzyitechnologii,stosunkigospodarczeistosunkiwładzy,atakżekulturowewy-
obrażeniaisposobywartościowania(por.Jałowiecki2010:39–44).
Wzajemnerelacjemiędzyludzkąsocjalnością,wytworamikulturyaprzestrzenią
sąprzedmiotemzainteresowaniawieludyscyplinnaukowych.Antropologiaspołecz-
no-kulturowawcaleniewiodłaprymuwtychbadaniach,chociażproblematykata
oddawnainteresowałaantropologów.Cowięcej,dotejpory,jakzauważyłAmosRa-
poport,antropolodzyniewypracowaliwspólnejteoretycznejpodstawywbadaniach
nadprzestrzennąorganizacjąludzkichspołeczeństw(Rapoport1994).Możnajed-
nakowożwskazaćdwaodmiennepodejściadoanalizyzwiązkówkultury,działania
iprzestrzeni.Wbadaniachnadtymszerokimzagadnieniemdochodziłyczęstodo
głosupoglądybędącewyrazempodziałuwantropologiiteoretycznejnazwolenników
materializmuideterminizmukulturowego.MarvinHarris–twórcakoncepcjimate-
rializmukulturowego–kładłnacisknaadaptacyjnefunkcjewytworówkulturowych,
analizowałwierzeniaiinstytucjejakosposobyprzystosowaniadoróżnychśrodowisk
(Harris1985).
Więcejzwolennikówmiałchybajednakdeterminizmkulturowygłoszącytezę
przeciwnąniżmaterializm.Jasnesformułowaniegłównejideideterminizmukulturo-
wegoznajdujemyuMarshallaSahlinsa,wznanejpracyCultureandPracticalReason.
Sahlinspodkreśla,żeludziedostosowująsiędoograniczeńśrodowiskanaturalnego
tylkowramachspecyficznejstrukturysymbolicznejwłasnejkultury(Sahlins1976).
Harrisposzedłnajdalejwkierunkuwyjaśnianiacechkulturowychispołecznych
zmiennymiśrodowiskowymi,alejegopunktwidzenia,nawetwśródzwolenników
