Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zwyczajowym,obyczajowym.
Milczeniejestkategoriąspołecznąihistoryczną,anawetwpewnymstopniu
geograficzną(wobrębietegosamegospołeczeństwawróżnychregionachniekiedy
występująodmiennezachowania,np.dodzisiajnaczęścipolskiegoobszaruwiejskiego
zachowujesięzwyczajtzw.
pustejnocy
,czylimilczącegozbiorowegoczuwaniaprzy
zmarłym).Wdawnymzwyczajupolskichdomów,dziśjeszczegdzieniegdzie
przestrzeganym,grzecznośćwymagałamilczeniagospodarzywsytuacjachkłopotliwych
stwarzanychprzezgości[11];nawetjeżelizażenowanigościeprzepraszają,gospodarze
mówią:„nicnieszkodzi,nicsięniestało”.
Naogółmilczącesygnałyzachowańgrupysązrozumiałetylkodlaczłonkówdanej
wspólnotylubdlaosób,którejepoznały,jaknaprzykładsiadaniewmilczeniuprzed
podróżą,kultywowanewRosji.
ZnamiennesązwyczajezachowańAnglików,któretakdobrzeopisujeAgathaChristie:
Przezchwilętrwałacisza,tylkojapykałemfajkę.Wmilczeniunaszymniebyłojednak
nic,cobynasdzieliło.Meganprzerwałajenagle,wybuchajączcałągwałtownością.
–Założęsię,żeipan,takjakwszyscytutaj,uważamniezaokropną!Tenwybuchtak
mniezaskoczył,żefajkawypadłamizust[12];
Nie,przyjacielu.Gdybym,jaksięwyraziłeś,zapytałpoprostu,nieotrzymałbym
odpowiedzinażadnepytanie.JesteśAnglikiem,aniezdajeszsobiesprawy,jak
przeciętnyAnglikreagujenabezpośredniepytanie.Odrazustajesiępodejrzliwyico
ztegowynika:milczy.Gdybympoprosiłtychludzioinformacje,zamknęlibysięjak
ostrygi[13].
Wartozauważyć,żeaktyzbiorowegomilczenianależądoczynnikówintegrujących
grupęspołeczną,np.milczeniepodczasuroczystościopodniosłymcharakterze:
wkościele,napogrzebie,przystoleczyprzyogniu,kiedysięcośczykogośczcilub
wspomina;gdyzbiorowoczcisięchwiląmilczeniatych,którzyodeszlizgronażywych;
takżegdykażdyzgronazebranychsnujewmilczeniuwłasnemyśli.Znamiennym
milczącymaktemprotestubyłpolskiSejmNiemyw1717r.
Polskiespołeczeństwowokresachzniewolenia–częstozdarzającychsięwnaszych
dziejachnowożytnych–milczy,alemilczeniezawszeodreagowujewewłaściwysobie
sposób,przedewszystkimsatyrąidowcipemsłownym,rodzącymsięwszędzie.
Teoretycyzajmującysięproblematykąmilczeniaotwarcieprzyznają,żeniełatwo
sformułowaćjegodefinicję.Beztrududajesięwyodrębnićjednostkęmilczenia
(wymownego,znaczącego),aleniestanowitowystarczającejpodstawydookreślenia,
czymjestmilczenie,pozaoczywistymwyznacznikiemdźwiękowym(zerodźwięku
znaczącego).
Wrozważaniachlingwistycznychnapoczątkuważnesą:podstawoweipierwotne
wyznacznikigenezywyrazów,wtymwypadku
mowy
i
milczenia
,czyliichbudowa
iznaczenie,anastępnie:czyztegomożnawysnućwnioskinatematistoty
przeciwstawnościikomplementarnościtychdwóchskładnikówkomunikacji.
Wiadomo,żewobuwypadkachmamydoczynieniazprasłowami,cowięcej,obamają
rdzenieopodobnejbudowie,zawierającegrupyspółgłoskowezelementem
zgłoskotwórczym:miękkimw
milczeć
(*
ml
o
’k
)oraztwardymw
mowa
(*
ml
o
va
),zczego
powstałopierwotnestaropolskie(XVw.)
mołwa
,anastępniepouproszczeniugrupy
spółgłoskowej–
mowa
.Budowaobuwyrazówzawierającychprasłowiańskiecechy
fonetycznejestprzejrzysta.Natomiasttrudniejszewydajesiępotwierdzeniepierwotnych
znaczeńoburdzeni,przynajmniejzpunktuwidzeniaoczekiwańcodoich
przeciwstawności.
Milczenie
łączysięz‘miałki,drobny’,wreszcie‘głuchy,cichy’,
a
mowę
etymolodzytłumacząjako‘burzliwygwar’.Współfunkcjonujący
z
mową
,powszechniejszywjęzykachsłowiańskich,wyraz
govor
(zapewne
dźwiękonaśladowczy,przypuszczalnieopierwotnymznaczeniu‘huczeć,szumieć’),
późniejznaczył‘rozmowa’,‘mowa’–takteżwstaropolskimdoXVIIIw.Ztegopowstało
polskie
gaworzyć
–pierwotnie‘krzyczeć,hałasować’,awreszcie‘wydawaćgłos,mówić
