Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zarysgramatykipolskiej
XXXIV
nobranie,długopis,dalekowidz,księgozbiór,cudzoziemiec,starodrzew,całokształt,dwu-
szereg,dziesięcioletni,zmartwychwstanie,Białystok,Wielkanoco
IX.Budowazdań
1.Podmiotwpolskimzdaniumożebyćwyrażonyprzedewszystkimrzeczowni-
kiemlubzaimkiem(osobowymalbowskazującym)wmianownikuliczbypojedynczej
lubmnogiej.Wrzadkichwypadkachużywasięwtejrolibezokolicznika,np.Czytaćjest
bardzopożytecznie,którywystępujewtedyzamiastrzeczownikaodczasownikowego,np.
Czytaniejestbardzopożyteczne.Wniektórychzdaniachpodmiotjestwyrażonyrzeczow-
nikiemlubzaimkiem(osobowymlubwskazującym)użytymwcelowniku,np.Pawłowi
jestbardzozimno–Jestmibardzozimno.Wjeszczeinnychsytuacjachpodmiotmożebyć
wyrażonypołączeniemrzeczownikawdopełniaczuzliczebnikiem,np.Pięciuchłopców
nieuczestniczyłowwycieczceo
Podmiotmożebyćwzdaniupominiętywówczas,gdyjestondomyślnynapodstawie
formyfleksyjnejczasownika–orzeczenia,np.Pisałemcałyminocami.Poszliśmywspól-
nienalekcjęalbowzdaniachbezużyciapodmiotu,np.Grzmi.Tamjestbardzozimnoo
2.Orzeczeniewpolskimzdaniumożebyćwyrażoneosobowąformączasownika
albopołączeniemczasownikaposiłkowego–zwłaszczabyć–zrzeczownikiemwna-
rzędniku,przymiotnikiemlubimiesłowemprzymiotnikowym(wmianowniku),np.Jan
byłnauczycielem.Pawełzostałzawodowymżołnierzem.Wieczórbyłpogodnyicichy.
Piotrstałsięmałomówny.
Orzeczeniepozostajewzwiązkuzgodyzpodmiotempodwzględemliczbyioso-
by,awzdaniachwczasieprzeszłym–takżepodwzględemrodzaju,np.Piotrczytaga-
zetę.–Co(ty)czytasz?–(Ja)pójdęchętnienaspacer.–(Wy)musiciebardziejuważaćna
siebie.–Chłopcylubiągraćwpiłkę.–Naszdomstałnawzgórzuwśródwysokichtopoli.
–Nocminęłaspokojnie.–Ludziepostanowilisięspotkaćwieczorem.–Krowyweszłysą-
siadowiwszkodę.
Orzeczenieczasownikowepozostajewzwiązkurząduzdopełnieniem,cooznacza,
żedopełnieniemusiwystąpićwodpowiednimprzypadku,np.daćco,komu,czemu;pisać
czym;widziećkogo,co;niewidziećkogo,czegoitd.Wymaganiatakiemogąsięzmieniać
wzależnościoddodanegodoczasownika–orzeczeniaprzyimka,np.staćnaczym/stać
obokkogo,czego/staćpodkim,podczym/staćwokółkogo,czegoitd.Szczegółoweinfor-
macjenatematzasadłączeniaorzeczeńzdopełnieniami(czasownikówzodpowiednim
przypadkiemrzeczownika)podanezostaływczęścipoświęconejopisowigramatyczne-
muwposzczególnychartykułachhasłowychczasownikowychorazprzyimkowych.
Otonajczęstszeprzyimkiużywanewewspółczesnejpolszczyźnie:w/we,na,z/ze,
do,o,po,od/ode,za,u,dla,bez/beze,przy,przez/przeze,przed/przede,między,
poza,pod/pode,podczas,ku,dzięki,koło,obok,nad/nade,zza,wobec,wśród,
według,spod/spodeo
3.Zdaniazłożonebudujesięzdwulubwięcejzdańpojedynczychpołączonych
naogółspójnikami.Poniżejpodajemydwielistynajważniejszychspójników:popierw-
sze–używanychdobudowaniazdańrównorzędnychipodrugie–tworzącychzdania
podrzędne.
Najważniejszespójnikitworzącezdaniawspółrzędniezłożone:a,albo,ani...,ani,
lub,lecz,i,oraz,ale,jednak,więc,dlategoo
Najważniejszespójnikitworzącezdaniapodrzędniezłożone:aby,aż,jeśli,mimo
że,aczkolwiek,bowiem,choć/chociaż,przecież,póki,gdy...,to,natomiast,za-
tem,ażeby,by,bo,ponieważ,dlategoże,jeżeli...,to,który,gdzie,kiedy,skąd,
dokąd,iż,iżby,że,żeby,kto...,ten,co...,too
Zarównoniektórezwymienionychwyżejprzyimków,jakispójnikówznalazłysię
wczęścialfabetycznejsłownikajakooddzielneartykułyhasłowe.
