Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zaryshistoriipolskichsłużbspecjalnych
rozpoznaniaprzeciwnikówRzeczpospolitejprzywiązywalitacyhetmaniwiel-
cykoronni,jak:StanisławŻółkiewski,StanisławKoniecpolski,JanSobieski,
StanisławJabłonowskiczyStanisławRzewuskiorazhetmaniwielcylitewscy,
jakchoćbyJanKarolChodkiewicz.Od1775r.rolahetmanazostałaograniczo-
na,afunkcjekancelariihetmańskiejwzakresiepolitykizagranicznejprzejęła
RadaNieustająca.
Znaczeniewywiadudlapolitykipaństwadocenialimonarchowiepolscy,
zwłaszczawdrugiejpołowieXVIIiwXVIIIw.Wpoluwywiadowczegoza-
interesowaniawspomnianychurzędówpozostawały:Rosja,Prusy,Austria,
Turcja,Francja,WielkaBrytania,Szwecja,Dania.Wartopodkreślić,że
wostatnichlatachswychrządówStanisławAugustPoniatowskidążyłdopo-
wołaniainstytucjonalnejsłużbywywiadowczej,alesprzeciwywpływowych
koteriimożnowładcówuniemożliwiłyrealizacjętegozamierzenia.
Okresrozbiorów(1795–1918)
Zapierwsząudokumentowanąwmateriałachhistorycznychformacjęocharak-
terzesłużbyspecjalnejmożnauznaćkomórkiwywiaduwojskowegoSztabu
GeneralnegoWPKsięstwaWarszawskiego,którepowstałyjednakbardziejna
potrzebywojskNapoleonaniżpaństwapolskiego.Kolejnymisłużbami,które
stałyjednaknastrażyrosyjskichinteresówpaństwowych,byłysłużbypolicji
politycznejKrólestwaPolskiego(1815–1831).Powybuchupowstanianarodo-
wegowlistopadzie1830r.iutworzeniu(istniejącegoodstyczniadopaździer-
nika1831r.)niepodległegopaństwapolskiegopowstałyrodzimesłużbyspe-
cjalne:cywilnaStrażBezpieczeństwaiwywiadwojskowy,początkowojako
SpecjalneBiuroWywiadowczepodległeSztabowiGłównemuWP.Poutwo-
rzeniuwstyczniu1831r.WydziałuWywiadu,usytuowanegowOddzialesze-
faSztabuGłównego,BiuropodporządkowanoszefowiWydziału.Sprawy
kontrwywiadowczeleżałynatomiastwgestiiMinisterstwaPolicjiiDyrekcji
GeneralnejPoczt.Równieżwokresiepowstaniastyczniowego(1863–1864)
zostałautworzonaPolicjaNarodowaWykonawcza.
DziałalnośćsłużbpolicyjnychzaborcówpodkoniecXIXw.,głównierosyj-
skich,wymusiłanapolskichkonspiracyjnychpartiachiorganizacjachpolitycz-
nychzorganizowaniewłasnychstrukturwywiaduikontrwywiadu.Najdobit-
niejświadczyotymutworzeniew1892r.struktursłużbspecjalnychPolskiej
PartiiSocjalistycznej(PPS).Koniecznośćichistnieniaisprawnegofunkcjono-
waniawynikałaponadtozpodjętychprzezPPSdziałańorganizacyjno-przygo-
towawczych,zmierzającychdozainicjowaniawdogodnymmomenciewalki
zbrojnejoodzyskanieniepodległościkraju.PodauspicjamiPPSpowstawały
więc–stosowniedorozwojusytuacjipolitycznej,apotemprzebieguIwojny
światowej–komórkiorazstrukturywywiadowczeikontrwywiadowcze:Ko-
mendyGłównejZwiązkuWalkiCzynnej,organizacjistrzeleckich,Polskiej
OrganizacjiNarodowej,PolskiejOrganizacjiWojskowej,PierwszegoPułku
22
