Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
7
Wprowadzenie
–miejscerzeźbywśrodowiskuprzyrodniczym
Otaczającenaskrajobrazyzadziwiająswojąróżnorodnościąizłożonością.Sąto
szczególnecechyobszarówgórskichiwyżynnych,zktórychstaleodprowadzanesą
nadwyżkiwodyisubstancjimineralnych.Imbardziejrzeźbasięgapoczątkamiod-
leglejszejprzeszłości,tymjejhistoriabywabardziejskomplikowanaitrudniejsza
dorozszyfrowania.Oboksiebiewspółistniejąelementyróżnegowieku-mówimy
opolichronicznościrzeźby.Imstarszeformy,tymwiększympóźniejszymprze-
kształceniombyłypoddawane,aichpierwotnecechyulegałyzatarciu-zachowały
sięlepiejwregionach,gdziepodłożebyłoodporniejsze,areaktywacjaneotekto-
nicznasłabsza.
Wrozwojurzeźbygórskiejszczególneznaczeniemastopieńdojrzałościrzeź-
by,któryodzwierciedlasięwrelacjachmiędzydwomanieodłączniezesobązwią-
zanymielementami:stokamidostarczającymirumowiskaiulegającymidegradacji
akorytamirzekprzenoszącymirumowisko(Harvey2012),którezarównozbie-
giemrzek,jakiwmiarędojrzewaniaprzekształcająsięzformerozyjnychwszer-
szednaakumulacyjne.Równocześniewrazzrosnącąwysokościągórigłębokością
rozcinającychjedolinzmieniasiętypwiodącychprocesówuwarunkowanychpię-
trowościąklimatyczno-roślinną.
Wobszarachgórskichistniejąoboksiebieformyoróżnejgenezie,aczęsto
ichpoligenicznośćwyrażasięwzłożonejgenezieposzczególnychform.Takapoli-
genicznośćmożebyćsynchronicznazpowstawaniemformy,amożeteżbyćefek-
temjejróżnychetapówdojrzewania.Przemierzającobszargórskilubwyżynny,
obserwujemyczęstowielkązmiennośćprzestrzenną.Zamozaikoweukładyrzeź-
bygórbywająodpowiedzialnerazzłożonalitologiaitektonikapodłoża,ainnym
razem(alboirównocześnie)odmiennyreżimopadowylubingerencjagospodar-
czaczłowieka.
Kierunekzmianrzeźbyzależyzatemodwieluczynników:ododziedziczonej
rzeźby(wtymtzw.dojrzałościkrajobrazu),tendencjizmianklimatu(zwłaszcza
zmiantypuiczęstotliwościzdarzeńekstremalnych),tempazmiantektonicznych
awostatnichtysiącleciachtakżeodsekwencjizmianwużytkowaniuziemi.Często
istotnyiwidocznynaobecnymetapierozwojuwydajesiębyćnieokreswspółcze-
sny,aleokrespoprzedzający,innejmorfogenezy,naprzykładnaobszarzeEuropy
„wyrównującej”lubnaodwrót-podkreślającejkontrastymorfogenezyperygla-
cjalnej.Nawykształconychwówczasformachipokrywachstokowychrozwijająsię
współczesneglebyizachodząróżneprocesydenudacyjne.
