Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
I.Teoretyczno-metodologicznezałożeniapracy
wskazaćpodstawysłowotwórczewoparciuodanehistorycznojęzykowe,np.
radło,szydło.Wodniesieniudonazwobcegopochodzeniapozostaływmateria-
lenazwyzpolskimiwykładnikamiformalnymi,powstałeodobcychpodstaw,
np.fedrownik‘rodzajdłutadożłobieniarowkówwdeskach,gontachiklepkach
beczek,,dornik‘gwóźdźstalowydoprzebijaniadziurwmetalu,.
Przedmiotemanalizysąrzeczownikimotywowane:derywatypowstałeod
jednejpodstawysłowotwórczej,formacjeodwyrażeńsyntaktycznychoraz
kompozycje.Sątozarównoderywatywłaściwe,wktórych„znaczeniepodstawy
wchodzidoznaczeniaderywatujakoistotny(definicyjny)składnik”[GWJP,
1998,s.370],np.dziabacz,wytrząsacz,wygrzebkaorazderywatyozakłóconej
motywacjisemantycznej,tzw.asocjacyjnelubonomazjologiczne,którerepre-
zentują„mechanizmnazywaniaoparty[...]nienaistotnychcechachnazywane-
goprzedmiotu,alenacechachnieistotnych,przypadkowych,natomiastw
momencienazywaniadominującychpercepcyjnie”[GWJP,s.370].Doderywa-
tówasocjacyjnychzaliczasię:1)derywatymotywowaneprzezleksemywyraża-
jącecechęniedefinicyjnąznaczeniaderywatu,np.szturchacz,przetykacz‘kijdo
oczyszczaniapługazziemiiperzu,;2)derywatyopartenaporównaniu
imetaforze,np.kobylica‘przyrząddoprzytrzymywaniadrewnawczasiejego
obróbki,kształtemprzypominającykobyłę,naktórymsiadałosięjaknakobyle,;
kulawka‘maszynawidłowadoprzetrząsaniapokosówtrawy,którejwidły
chodząnierównojakkulawyczłowiek,;3)derywaty„motywowaneprzez
wyrazyinkluzywnewzględeminnego,szerszegopojęcia,tworzącegoskładnik
właściwejdefinicji”[Nagórko1998,s.175],np.ręcznik‘to,cosłużydo
wycieraniarąk,(nietylkorąk,leczcałegociała);4)derywatyomotywacji
zakłóconejstylistycznie,motywowaneprzezwyrazyprzestarzałe,którewpraw-
dziewyrażającechydefinicyjne,aleniesąwspółcześniewykładnikamidanych
znaczeń,np.strychulec‘deseczkadowyrównywaniapoziomuzbożawnaczy-
niu,stanowiącymmiarę,
strychować‘wyrównywać,;kierznica‘przyrząddo
ubijaniamasła
kierzniać‘bićmasło,[zob.GWJP,s.371;Grzegorczykowa,
Puzynina,1979,s.22;Rogowska-Cybulska2006,s.280].
Niepełnamotywacja,zperspektywyanalizysynchronicznej,występuje
równieżwformacjach,którychaktualnarelacjamotywacyjnajestwpewnym
sensiezakłóconaformalnie.Sątostruktury,wktórychwyraźnemuzwiązkowi
semantycznemumiędzyderywatemawyrazemmotywującymnieodpowiada
budowaformalna.Wniektórychprzykładachparafrazawskazujeinnąpostać
motywującegoczasownikaniżten,którystałsiępodstawąderywatu,np.
potrząsacz‘maszynadoprzetrząsaniapokosówtrawy,
potrząsać,anie:
przetrząsać;przecedzaczka‘to,cosłużydocedzenia;kawałekpłótnadocedze-
niamleka,
przecedzać,anie:cedzić;zagrabiarka‘maszynadograbienia
resztekzbożazpola,
zagrabiać,anie:grabić,sztywnik‘usztywniający
kawałekskórywszywanywtyłcholewybutów,
usztywniać,anie:sztywny;
