Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
w1851iwtedyponadpołowaurodziłasięjużwmieście26.Jak
piszehistorykJohnF.C.Harrison,zmianywżyciuspołecz-
nymigospodarczymWielkiejBrytaniiwlatach1760-1830
byłypodwzględemskalidlaówczesnychjejobywatelitym,
czymdlaczłowiekaeryneolituprzejścieodnomadyiłowcy
doosiadłegorolnikaipasterza27.Porównanietotrafneichy-
bionezarazem,botymrazemtowłaśnieoderwanieodmiejsca
imobilnośćstałyzagwałtownymizmianamidemograficzny-
miwmiastach,dokądnapływałaszukającazarobkuludność
wiejska.Dobrzekorespondujeztymifaktamiwzrostliczby
pasażerówkoleiżelaznej-wroku1845byłyto34miliony,
podczasgdydziewięćlatpóźniej,wroku1854,już111milio-
nów.Oznaczato,żeokoło300tysięcyosóbwsiadałocodzien-
niedopociągów,agdybywyciągnąćśredniązpokonywanych
dystansów,byłobyto12milwmniejwięcejpółgodziny.Jak
pisałsynGeorge’aStephensonaiautorobszernegoopracowa-
niaorolikolei:nCzastopieniądz.[ł]Nakażdejdwunasto-
milowejpodróży111milionówosóbzaoszczędzaroczniejed-
nągodzinę.Przyośmiogodzinnymdniupracyte111milionów
godzinzaoszczędzonychdziękipodróżypociągiemodpowia-
da14milionomdni,azatem38tysiącomlat”28.Tewyliczenia
pochodzązpołowywiekuXIX-samfakt,żeichdokonywa-
no,jestznaczący,ajednocześnieprzypomina,żekolejżelazna
byłapotężnymmechanizmemhandlowym,ekonomicznym
ikulturowym.Jejekspansjaprzestrzennananowozdefinio-
wałacentraiperyferieoraznadałakształtobowiązującejdo
dziśsieciwęzłówgospodarczychidemograficznych.Teczer-
niejącenamapieogniskaprzemysłubyłyzapewnenajbole-
śniejszymsymptomemzmian:Liverpool,Manchester,Leeds,
Birmingham,Londynikolejnerozwijającesięmiastabardzo
szybkostałysięnegatywnymbohateremnowoczesności,prze-
ciwkoktóremu,jaktrafnienapisałJerzyJedlicki,krytycypo-
26Tamże,s.227.
27Tamże,s.211.
28RobertStephenson,RailwaySystemanditsResults,[w:]S.Smiles,
TheLifeofGeorgeStephenson,dz.cyt.,s.518,546(przeł.JK).
29
