Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
MaciejKassner
naprogramowąwieloznacznośćcechującąjegopisarstwo.Nieaspirujęteż
dowyczerpującegoomówieniawszystkichopublikowanychdzieł.Niniejszy
tekstnależytraktowaćraczejjakoprzewodnikpopisarstwienaukowym
Profesora,mapę,któramaułatwićczytelnikomodnalezieniedrogiidotar-
ciedonajbardziejinteresującychdlanichzagadnień.Staramsięteżzwrócić
uwagęnapowracającetezyimotywy,stanowiące,moimzdaniem,oorygi-
nalnościjegoperspektywybadawczej.Poszukującideiprzewodniej,warto
zwrócićsięwstronęjednejzniewieluwypowiedziautobiograficznychwjego
dorobku.Musimywtymcelucofnąćsiędoroku1969,kiedyFilipowiczpodjął
studianaWydzialePrawaUniwersytetuWarszawskiego.Wnapisanymdla
nPrzegląduPolitycznego”artykulepodtytułemDramatijarmarkwolności
wspominaonlektury,którewtrakciestudiówzrobiłynanimnajwiększewra-
żenie2.Wymieniadwieksiążki:WykładyzflozofidziejówGeorgaWilhelma
FriedrichaHeglaorazGłównenurtymyśliamerykańskiej.1620-1800Vernona
LouisaParringtona.Potraktujmytęwypowiedźjakowskazówkędostarczającą
kluczadozrozumieniatwórczościnaukowejFilipowicza.
AzatemHegeliParrington.DlaczegoHegel?Tutajodpowiedźwydajesię
jasna.Jegopracedałypoczątekpewnemutypowirozważań,którymożnaokre-
ślićmianemspołecznejhistoriirozumu.DlaHeglarozumniejestfetyszem
filozofówistniejącymjedynienakartachuczonychtraktatów.Rozumurzeczy-
wistniasięwdziejach,znajdujeswojedopełnieniewsferzeinstytucjiipraktyk
społecznych.Dziejepowszechnemożnainterpretowaćjakosekwencjęnastępu-
jącychposobiekoncepcjiracjonalności.Historiarozumuokazujesięteżwielce
paradoksalna.Wpewnychwarunkachrozummożezmienićsięwewłasneprze-
ciwieństwo.Takwłaśniestałosiępodczasjakobińskiegoetapurewolucjifrancu-
skiej,kiedyekscesyrozumudoprowadziłydorządówterroru.Ukształtowanym
przezOświeceniewyobrażeniomnatematludzkiejracjonalnościnależysię
zatembacznieprzyglądać.ItowłaśnieczyniStanisławFilipowiczwtakichpra-
cachjakGalimatias.ZaprzepaszczonysensOświecenia,Prawdaiwolazłudzenia
czyDemokracja.Owładzyiluzjiwkrólestwierozumu.Teiinnedziełamożna
interpretowaćjakoutrzymanewHeglowskimduchunarracjeoperypetiach
związanychzpróbamiurzeczywistnieniarozumuwdziejach.Konfrontująone
czytelnikazpytaniamifundamentalnymi.Czypotrafimystworzyćdającąsię
filozoficznieobronićkoncepcjęracjonalności?Czymożemydokonaćprze-
konującegorozróżnieniamiędzymitemarozumem?Czymożliwajestracjo-
nalnośćbezmetafizycznegopunktupodparcia?Ibodajnajważniejszepytanie
wcałejtwórczościStanisławaFilipowicza:czywymogizwiązanezracjonalno-
ściąmogązostaćzrealizowanewwarunkachdemokracji?Obraz,jakiwyłania
sięzjegoprac,pozostajeniejednoznaczny.Rozumczęstoprzeceniawłasne
2S.Filipowicz,Dramatijarmarkwolności,nPrzeglądPolityczny”2010,nr100,s.127.
