Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
Wprowadzenie:porządekświataisprawiedliwośćspołeczna
słowaniepokrywasięwżadnymwypadkuznkulturą”;wręczprzeciwnie,działa
onajakoinstancjakrytycznawobeckulturyipanowania,stanowiącpunkt
archimedejski,wodniesieniudoktóregospołeczneipolityczneporządkimogą
byćzmieniane.Religienwścisłymznaczeniutegosłowa”zakładająistnienie
religiinwszerokimznaczeniu”(kulturowym);odnajdująjeibudująnanich,
odgraniczającsięodnichpolemicznie.Dlategoteżobarodzajereligiimożna
zaTheoSundermeieremrozróżnićjakonpierwotne”inwtórnedoświadczenie
religijne”
11
.Najsilniejprzemawiającymprzykładempowstawanianwtórnej”
religiiwsytuacjipolemicznegorozgraniczeniajestkonstelacjaIzraelaiEgiptu
wprzekazieoExodusie.Takonstelacjaoddziaływałahistoriotwórczoodtam-
tegoczasuażdodzisiaj,ażpolatynoamerykańskąteologięwyzwolenia,istała
sięmitemzałożycielskimdlanajróżniejszychruchówwyzwoleńczych
12
.Religie
sąwtymsensiedrogąwewnętrznegodopasowaniasiędoświętości,awięc
drogąsamouświęceniainzbawienia”człowieka,którawyprowadzagoodkul-
turyrozumianejjakosystemskonwencjonalizowanychpowiązańczłowieka,
wszechświataispołeczeństwa,bypostawićbezpośrednioprzedBogiem.
Maat,jakwszystkienreligiepierwotne”,wprowadzastanuporządkowa-
nychstosunków,doktóregolicznychaspektównależyharmonijnyzwiązek
zbogami.Wprzeciwieństwiedotegoreligiewtórneustanawiająharmonijny
związekzBogiem,doktóregowielorakichprzejawównależątakżeuporządko-
wanestosunkipolityczneispołeczne,któryjednakzawszemożeteżwywołać
konfliktylojalności,gdywkonkretnychsytuacjachżądaniajednostkikierowane
doBoga,państwalubbliźniegostajązesobąwsprzeczności.Obasystemy
wykluczająsięwzajemnie.Tam,gdzierządzinMaat”,niemożebyćnreligii”
(wewtórnym,tzn.właściwymiuwypuklonymsensietegosłowa),atam,gdzie
panujenreligia”,wykluczonajestnMaat”.
Jeślipowyższezdaniejestprawdziwe,niemożemymówićoegipskiejnreligii”
–wkażdymrazietakdługo,dopókikulturaegipskazdominowanajestprzez
naukęoMaat.Jestbowiemoczywiste,żewEgipcieniebyłoreligii,zktórej
mogływyniknąćkonfliktylojalności.Niedopomyśleniajestprzypadek,aby
pojedynczyczłowiekmógłprzeciwstawićsiężądaniukrólalubbliźniego,będąc
posłusznymjakiemuśbóstwu.Niedopomyśleniajestteżprzypadek,aby
wfaraońskimEgipciepojedynczyczłowiekwycofałsięzpowiązańzkrólem
ibliźnim,abyoddaćsięcałkowicieswojejreligijnejwięzi(jesttotymbardziej
godnepodkreślenia,żeEgiptwokresiepóźniejszym,jużpodznakiemchrze-
ścijaństwa,stałsięklasycznymkrajemeremitów).Religijnepowiązaniawypeł-
niająsięwzwiązkachzpaństwemibliźnimiokreślajewłaśnienaukaoMaat.
11Th.Sundermeier,Religion,Religionen,[w:]LexikonmissionstheologischerGrundbegriffe,red.
K.Müller,Th.Sundermeier,Berlin1987,s.411–423,szczególnie417n.Bliżejzajmiemysię
tymrozgraniczeniemijegoznaczeniemdlaegipskiejhistoriireligiiwostatnimrozdziale.
12Por.wszczególnościM.Walzer,ExodusandRevolution,NewYork1985;idem,TheRevolu-
tionoftheSaints.AStudyIntheOriginsofRadicalPolitics,CambridgeMass.1965.
