Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
11
czaniedążądonobilitacjialbomałżeństwzarystokratamiiprzejmują
wzorcekonsumpcjiobceprotestanckiejascezie,natomiastszlachcice
uznająniektóreelementyfranklinizmuimentalnościkapitalistycznej.
WdrugiejpołowieXIXwiekuostragranicamiędzyarystokra-
cjąaburżuazją,szczególniezaśjejpodstawaekonomiczna,będzie
stopniowozanikać5.Zamiastokonflikciemiędzystarymielitami
feudalnymianowąburżuazjąmożnazaJosephemA.Schumpeterem
mówićoflaktywnejsymbioziedwóchwarstwspołecznych”6,którenie
tyleprowadzązsobąjakąświelkąwojnętradycjiznowoczesnością,
ileraczejsięuzupełniająiwzajemnieprzenikają.Rozwiniętaprzez
ArnaJ.Mayerametaforykatrwaniastaregoreżimu7umożliwiado-
strzeżenieaktywnejroliarystokracjiiziemiaństwanietylkowdzie-
więtnastowiecznejpolityce,aleteżwgospodarce,wciążopartejna
produkcjirolnej,anienaprzemyśleihandlu.Dziejedrugiejpołowy
XIXwiekupostrzegamzatemjakoczasnietylerewolucyjnejzmiany,
gwałtownejiantagonistycznejwymianyelit,ileraczejjakoproces
powolnychprzemiansposobówdominacjigrupuprzywilejowanych
nadklasamipodporządkowanymi.Zamiastprzedstawianejzarówno
wteoriimodernizacjiinowoczesności,jakiwteoriihistorycznych
formacjispołeczno-ekonomicznychtradycyjnegomarksizmuwielkiej
opowieścioschyłkufeudalizmuipoczątkachkapitalizmu,odegra-
dacjiszlachtyiwkroczeniuburżuazji–interesująmniehistoriere-
alnychabstrakcjiekonomicznych:towaru,pieniądza,kapitału,pracy
5
otymprocesiepiszeI.IhnaTowicz:Obyczajwielkiejburżuazjiwarszawskiej
wXIXwieku.Warszawa1971,s.190.
6
J.A.SchumpeTer:Kapitalizm,socjalizm,demokracja.Przeł.M.Rusiński.Warszawa
2009,s.168.
7
Mayerzauważa,żewopisywanejprzezSchumpeteraaktywnejsymbiozie
mieszczaństwozajmujepozycjępodporządkowaną:burżuazjawstydzisięwłasnej
klasy,ajednocześniezachwycasiętradycyjnąszlachtą(zob.A.J.Mayer:Adelsmacht
undBürgertum.DieKrisedereuropäischenGesellschaft1848-1914.Übers.K.H.Siber.
München1984,s.20).WliteraturzepolskiejdrugiejpołowyXIXwiekuwielumiesz-
czańskichbohaterówreprezentujemiłośćdoarystokracji,niewielunatomiastpotrafi
zrezygnowaćznamiętnościdostaregoporządku.Ciekawyprzykładtakiegozaanga-
żowaniastanowiErazmBal,bohaterpowieściJózefaIgnacegoKraszewskiegoZłote
jabłko.WarszawskikupieculegagenealogicznejinterpelacjipanaLewona,heraldyka
–podążazasugestiąszlacheckiegopochodzeniarodzinyBalówikupujemajątek
ziemski.EwaIhnatowiczzwracauwagęnaekonomicznenieprawdopobieństwojego
wiejskiejekonomii–mimozupełnejniekompetencjibohaterazaniedbanyflmajątek
samsięodradzaiwdodatkuniewymagaobecnościwłaścicielanamiejscu”.E.Ih-
naTowicz:Złotejabłko,złotyJasieńko.Pieniądzibogactwowpowieściachwspółczesnych
Kraszewskiego:problematykaetykidziewiętnastowiecznej.W:Europejskośćirodzimość.Hory‑
zontytwórczościJózefaIgnacegoKraszewskiego.Red.W.RaTajczak,T.Sobieraj.Poznań
2006,s.207.
