Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
kocoobserwujemy,cojestbiologicznymiprawamiorganizmuipreferencjamikonkret-
nejosoby,natomiastwartościnormatywnesąjużinterpretacją,jakąkażdyczłowiekna-
dajeobiektom,czylipewnegorodzajuzniekształceniem.Dotegopodziałunawiązujez
koleiStanisławOssowski(1967),mówiącowartościachodczuwanychiuznawanych,
gdzieteodczuwanesąodbiciemludzkichpragnieńorazpierwotnychodczuć,auznawa-
nesąichinterpretacjąwspołecznymsystemieprzekonań.WedługOssowskiegogłówną
motywacjąskłaniającądopostępowaniawzgodziezwartościamijesttzw.motywacja
poznawcza,czylizgodnośćprzekonańipostępowania.Możnatutajzauważyćpodobień-
stwodoteoriidysonansupoznawczegoLeonaFestingera(1957).Drugimpodziałem,jaki
proponujetenautor,jestrozróżnieniewartościnauroczysteicodzienne.Uroczyste(od-
świętne)towartości,któresąuznawanewspołeczeństwieimającharakterniecowznio-
sły,codzienne-wręczprzeciwnie-przyświecajązwykłymdziałaniom,drobnymrado-
ściom,sukcesomiporażkomisąważnedlakonkretnej,zwyklewąskiej,grupyosób.
JednąznajbardziejznanychkoncepcjiwartościprzedstawiłMiltonRokeach(1973).We-
długniejwartościukażdegoczłowiekamająswojąhierarchię,którawpływanadziałania
jednostki.Dzieląsięonenadwarodzaje:wartościostateczne(finalne),któreodnosząsię
donajważniejszychcelówwżyciuczłowieka,orazwartościinstrumentalne,któredoty-
cząsposobówpostępowania.Wartościostateczneto:bezpieczeństwonarodowe,bezpie-
czeństworodziny,dojrzałamiłość,dostatnieżycie,mądrość,poczuciedokonania,poczu-
ciewłasnejgodności,pokójnaświecie,prawdziwaprzyjaźń,przyjemność,równowaga
wewnętrzna,równość,szczęście,światpiękna,atakżeuznaniespołeczne,wolność,zba-
wienieiżyciepełnewrażeń.Zkoleiinstrumentalneto:ambicja,szerokośćhoryzontów
intelektualnych,zdolności,urok,czystość,odwaga,umiejętnośćprzebaczania,opiekuń-
czość,uczciwość,twórczawyobraźnia,niezależność,intelektualizm,logiczność,miłość,
posłuszeństwo,grzeczność,odpowiedzialnośćisamokontrola.Nabazieopisanejteorii
powstałorównieżnarzędziedobadaniawartości-wpolskiejadaptacjijesttoRVS-
SkalaWartościRokeacha.NapodstawieteoriipoznawczejMiltonaRokeachapowstała
takżeteoriaShalomaSchwartza,któraopisujewartościjakodyspozycjemotywacyjne,
czyliprowadząceczłowiekadookreślonychdziałań(Schwartz,2009).Wtejteoriiwarto-
ścisąokreśloneprzezsześćcechgłównych,wspólnychdlawszystkichdziesięciuwarto-
ści:
1.wartościsąprzekonaniami,któresąnierozerwalniezwiązanezuczuciami;
2.wartościpotrafiąmotywowaćczłowiekadodziałania;
3.wartościsąuniwersalnebezwzględunaspecyficznesytuacjeidziałaniaczłowieka;
4.wartościstanowiąkryteriumwyborówczłowiekaoraztworząjegonormy;zazwy-
czajniesąuświadamiane;
5.wartościposiadająswojąhierarchię,indywidualnądlakażdegoczłowieka;
6.wartościmajądlaczłowiekawzględnąważność-zależnąodsytuacji,wktórejten
sięznajduje.Jednozachowaniemożeaktywowaćróżnewartościwzależnościod
kontekstu(Schwartz,2006).
WostatecznejwersjiteoriiSchwartzwyróżnianastępującewartości:przystosowanie
(ang.conformity),tradycję(ang.tradition),życzliwość(ang.benevolence),uniwersalizm
(ang.universalism),kierowaniesobą(ang.self-direction),stymulację(ang.stimulation),
hedonizm(ang.hedonism),osiągnięcia(ang.achievement),władzę(ang.power)orazbez-
pieczeństwo(ang.security).Typyte,jakoszerszepojęcia,obejmująwieleróżnychwarto-
ściuznanychwodmiennychkulturach,aodróżniajeodsiebierodzajceluimotywacji.
NapodstawieteoriiSchwartzaopracowanonarzędziasłużącedobadaniapreferencji
14
