Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Językmyślenierzeczywistość.obrazświataukrytywjęzyku
35
nydocelowejdotyczącejzjawiskpsychicznych.Ważnąrolęwludzkim
poznawaniurzeczywistościpełniąrównieżmodelemetonimiczne,wprzy-
padkuktórych(wodróżnieniudometafor)istniejebliskawięźznacze-
niowamiędzydomenąźródłowąidocelowąrelacjatypuczęść–całość
[R.Langacker1995,s.11–32;G.Lakof,M.Johnson1988;Z.Kövecses1989,
s.104–137,oryg.1986;por.teżwrozprawachpolskichbadaczy:H.Karde-
la1994;E.Tabakowska1995;T.Krzeszowski1989,s.80–103].
20Problemykategoryzacji:prototypowaorganizacjakategorii,ka-
tegoriaradialnaimodelsieciowy.KiedyR.Langackeromawiałorgani-
zacjękategorii[1987,s.360–375,1995,s.15],mówiłodwóchzasadach
konstruującychkategorię:odległościodcentrumiflwcielaniu”elemen-
tów;wymieniałprzytymdwatypykategoryzacjiflkategoryzacjęprzez
schemat”iflkategoryzacjęprzezprototyp”.Wmyślteoriizaproponowa-
nejprzezE.Roschflkategoryzujemyrzeczywterminachprototypów”
[1975a,s.192–233;1972b,s.303–322;1978],kategoriepowstająwwyniku
procesutworzeniapojęć,proceskategoryzacjijestprocesemsubiektyw-
nym,jegopodstawnależyszukaćwfldoświadczeniuzmysłowym,czyli
wprocesachpercepcji,ponieważdoświadczenietopoprzedzaiwarunku-
jepowstaniestrukturpojęciowych”[E.Tabakowska1995,s.40].flKatego-
ryzacjatodlaczłowiekaprzedewszystkimśrodekdorozumieniaświa-
ta[ł].Kategoryzacjajestnaturalnymsposobemrozpoznawaniarodzaju
rzeczylubdoświadczeniapoprzezuwypukleniepewnychwłaściwości,
pomniejszenieinnychiukrywaniedalszych”[G.Lakof,M.Johnson1988,
s.150,190–191].WkoncepcjiE.Roschwyróżnionotrzypoziomykate-
goryzacji:podstawowy,utworzonyprzezstrukturyprzywoływanenaj-
częściej,będącypunktemwyjściadoutworzeniapoziomunadrzędnego
ipodrzędnego.
Granicemiędzykategoriamibywająnieostre(rozmyte).Wobrębie
każdejkategoriiistniejąobiektyuznanezaflnajlepszeprzykłady//repre-
zentanci”,czylitw.flprototypy”,któreotoczoneflperyferyjnymiprzy-
padkami”.flPrototypowa”organizacjakategoriizorganizowanajestwe-
długzasadyflrodzinnegopodobieństwa”L.Witgensteina[1972].Ele-
mentyusytuowanewokółprototyputworząflcentrum”,zaśelementynie-
prototypoweotaczającentrum,budującflperyferie”[por.G.Lakof1972,
s.183–228,1987;R.Taylor1989;Kognitywnyjeaspiektyjazyka1988].Kate-
gorienaturalnecechujedośćskomplikowanabudowawewnętrzna,któ-
G.Lakofokreślamianemflkategoriiradialnej”.Tworząelementy
flcentralne”orazflperyferyjne”,którewłączanedokategoriinazasa-
dziepodobieństwadoprototypu(wedługklasycznegojużprzykładupo-
jęciaflgry”L.Witgensteina).Oprzyporządkowaniujakiegośelementudo