Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
onizatemprekursoramiważnejwgeologiizasadyaktualizmugeologicznego,
zwanejteżuniformitaryzmem.
WXVIIiXVIIIw.wzrosłozainteresowaniewnętrzemnaszejplanety.Hipotezy
dotyczącepowstaniaibudowyZiemiznajdujemywdziełachKartezjusza(1596-
1650),AthanasiusaKirchera(1602-80)iGeorga-LouisaBuffona(1707-88).Prze-
łomXVIIIiXIXw.byłokresemostrychstarćmiędzyzwolennikamidwóchkie-
runkówwgeologii-neptunizmuiplutonizmuIchnazwypochodząoddwóch
starorzymskichbogów:Neptuna-władcymórziPlutona-bogaświatapodziemne-
go.Przedstawicieleneptunizmu,np.AbrahamWerner(1749-1817)iJean-Baptiste
Lamarck(1744-1829),uważali,żewszystkieskałypowstaływmorzu,natomiast
plutoniści,m.in.JamesHutton(1726-97)iLeopoldBuch(1774-1853),bylizdania,
żegłównąrolęwpowstawaniuskałodegraływulkanizmiwewnętrzneciepłoZie-
mi.NaprzełomXVIIIiXIXw.przypadageologicznaaktywnośćStanisławaSta-
szica(1755-1826),któregodziełoOziemiorodztwieKarpatowiinnychgorirownin
Polski,wydanew1815r.,byłopierwszymwjęzykupolskim,obszernymopisem
budowygeologicznejPolskiikrajówościennych.
WXIXw.dużąuwagęgeologówprzyciągałyproblemywykorzystaniaszczątków
organicznychzawartychwskałach(skamieniałości)doustalaniawiekuskał.William
Smith(1769-1839)wprowadziłpojęcieskamieniałościprzewodniejistworzyłza-
sadystratygrafii.BadaniaskamieniałościpozwoliłyGeorges’owiCuvierowi(1769-
1832),twórcypaleontologii,sformułowaćteoriękatastrof.Zakładałaona,żewdzie-
jachZieminastępowaływielokrotnieokresywymieraniawszystkichorganizmów,po
którychnastępowałnowyaktstworzenia.PrzeciwnikiemteoriiCuvierabyłCharles
Lyell(1797-1875).WksiążceZasadygeologiirozwinąłhipotezęHuttonaznanąpod
nazwąuniformitarianizmu–aktualizmugeologicznego.Aktualizmgeologicznyto
jednazpodstawowychiponadczasowychzasadgeologii,głosząca,żeprocesyfizyczne
ichemicznedziałającenaskorupęziemskąbyływprzeszłościtakiesamejakobecnie
iwywoływałytesameskutki,choćnatężenietychprocesówmogłobyćzmienne.
Rozwójnowoczesnejgeologiidatujesięodpoł.XIXw.EdwardSuess(1831-
1914),zajmującysięgłównietektoniką,stworzyłsyntezęwiedzygeologicznejprzeł.
XIXiXXw.LeonceBeaumont(1798-1874)byłtwórcąteoriikontrakcji,zgodnie
zktórąprocesygórotwórczezachodzącenaZiemimogłybyćzwiązanezkurczeniem
sięZiemi.JamesDana(1813-95)usystematyzowałminerały,atakżewprowadził
dogeologiizarzuconyjużdzisiajtermingeosynklina.Olbrzymieznaczeniemiały
praceAlfredaWegenera(1880-1930),któregopoglądyleżąupodstawwspółcze-
snejteoriitektonikipłytlitosfery,tłumaczącejnajpełniejniemalwszystkiezjawiska
rządząceewolucjąskorupyziemskiej.
Na2.poł.XXw.datujesiępowrótdoteoriikatastrof.Neokatastrofizmgłosi,
żenaewolucjępowierzchniZiemi,aszczególnienaewolucjębiosfery,ogromny
wpływwywarłyzdarzenianagłe,którepowodowałygwałtownewymieranieca-
łychgrupsystematycznychzwierzątiroślin.Donajbardziejspektakularnychzda-
rzeńnależąoczywiścieupadkiobiektówpochodzeniakosmicznego,którewprze-
szłościgeologicznejZiemizdarzałysięwielokrotnie.Odnotowaćjednaknależy,że
16
