Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
TimothySnyder
Togeopsychologicznepoczucietożsamości,widzianewkategoriachhisto-
rycznejprzypadkowości,aniedeterministycznegofatalizmu,pomagazrozu-
miećwieleproblemówprzedstawionychwkolejnychtekstach.Gdyświatpoj-
mowanyjestjakozagadnieniewyborupomiędzyWschodemaZachodem,wtedy
zawszejestmożliwerozczarowanieZachodemiwybórrosyjskiegoWschodu
(alboodwrotniewdrugiejpołowieXXw.).WXIXwieku,gdywiększośćziem
historycznejPolskibyłapodpanowaniemRosji,wybórRosji,anieZachodu,
byłopcjączęściejspotykaną,niżbynamsięwydawało.Jeżelipodziałpomiędzy
WschodemaZachodemsamwsobiejesthistorycznymartefaktem,towpew-
nymmomenciestracinawyrazistości.Jaksugerująlubwprosttwierdząautorzy
niektórychrozdziałówtejksiążki,myślenieohistoriiPolskiwkategoriachosi
Północ-Południe-wXXIwieku,osiglobalnej,nieeuropejskiej-niebyłoby
pozbawionesensu.
PortretAleksandraWielopolskiegopióraŁukaszaMikołajewskiegotodo-
bryprzykładmożliwości,jakiedajedualizmWschodnio-Zachodni,zodrobiną
historiiświatowejwtle.Wielopolski,choćwspominanyjakogłównyrzecznik
porozumieniazrosyjskąwładząimperialnąwewczesnychlatach60.,wswoim
myśleniuwcalenieróżniłsiętakbardzoodwieluinnychpolskichszlachciców
swojegopokolenia.Byłzwolennikiempowstaniawlatach1830-1831ipisał
wówczasbardzokrytycznieoImperiumRosyjskim.Dopieroporzeziszlachty
polskiejw1846rokuzwróciłsięprzeciwkoZachodowi:monarchiahabsburska,
dopuszczająclubplanująctakązbrodnię,dałapokazhipokryzjijakoeuropejskie
ikatolickiemocarstwo.Wtejanalizie,lojalnośćwobecswojegostanu,wobec
braci-szlachty,doprowadziłaWielopolskiegodostrategicznychwniosków:Ro-
sjapowinnaukaraćAustrię,aPolacypowinnisłużyćRosjijakolojalnipartne-
rzyipomagaćwrozpowszechnianiunaświecieulepszonejformysłowiańskiej
ichrześcijańskiejkultury.
IdeeWielopolskiegonatematprzyszłościrosyjsko-polskiegopartnerstwa
byłydalekosiężne,lecznieobejmowałynowoczesnegoelementuideologicznej
koncepcjiczasulubpostępu.Definicjanarodupolskiegobyłaustalona-sta-
nowiłagoszlachta-jedynąkwestiąbyłajejorientacja.ToodróżniałoWielo-
polskiegoodRomanaDmowskiego,którywpóźniejszymokresiezmianyspo-
łecznepostrzegałjakonaturalneinieuniknione.DlaDmowskiego,twierdzi
GrzegorzKrzywiec,światmiałcharakterdarwinowski,słabimielizginąć,asil-
nitriumfować.Wtymwyraźniedeterministycznymiscjentystycznymopisie
istniałomiejscedlaintelektualisty.Mocnejednostkibyłypotrzebne,ponieważ
miałynauczaćnaródpolskiiprzeprowadzaćDnacjonalizacjęmas”,takbyPol-
skamogłazcałąsiłązwalczyćswoichwrogów.AntysemityzmDmowskiego,
wedługKrzywca,byłkonsekwentny;trudnojestjednakoddzielićprzekonania
odtaktyki.CzyDmowskimyślał,żenienawiśćdoŻydówbyłanajlepsządrogą
donacjonalizacjimas?LubczyDmowskibyłrzeczywiścieprzekonany(takjak
Hitler),żeŻydzinaprawdęstanowiliźródłowszystkichideiodwracającychlu-
dziodnaturalnychzmagań?Takczyinaczej,myślDmowskiegobyłamałoory-
