Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział7:Odfeudalizmudospołeczeństwastanowego
.................................................................
35
wPolsceinaWęgrzech,pookresieświetnościszansedziałaniawładzy
królewskiejwewnątrzkrajubędącorazbardziejograniczone.
Państwo,gdyuzyskaswobodęruchów,stajesiępotężnymczynnikiem
przemianspołecznych.Nieżebymiałobyćdemiurgiem.Alewtakiejmierze,
wjakiejkanalizuje,ograniczaregulacjamiprawnymiiwykorzystujewe
własnyminteresietetendencje,którejużwspołeczeństwiedziałają.Na
drugąpołowęXIwiekuprzypadnąpoczątkiprzeobrażaniasięwojowników
wrycerstwozwłaściwymimurytuałamiinicjacyjnymiorazwykluczania
zniegowszystkich,którzynieurodzilisięzojcarycerza.Tejszlachciede
facto,stanowiącejwytwórruchuspołecznego,państwowtrybieprzepisów
prawnychnarzucaograniczeniaikryteriaprzynależności,nadajestatus
formalnyokreślającyprzywileje,jakieprzysługująjejzmocyprawa–prze-
kształcająwstanszlachecki.Wytyczateżdrogiakcesudotegostanu,
zawłaszczając,gdymusiętoudaje,monopolczynienianieszlachcica
szlachcicem,przeważniezaopłatą.Zarównoteograniczenia,jakdrogiak-
cesubywająbardzoróżnewróżnychkrajach,zależnieodstosunkusił
międzypaństwemaszlachtą,którąpaństwowspółkształtuje,alektórej
naciskowisamopodlega.WAnglii,gdziepaństwojestsilne,byzostać
szlachcicem,wystarczawpraktycebyćbogatym.Naprzeciwnymbiegu-
nie,wPolsce,wmiaręjakszlachtacorazbardziejujarzmiapaństwo,przy-
należnośćdoniej,przynajmniejwteorii,stajesięprzywilejem,którydaje
wyłącznieurodzenie.
Dlakrólajakowodzanaczelnegoszlachcicjestwasalemlubwasalemjego
wasala:łączyichkontraktfeudalny,którydajewasalowiprawowymówie-
niaposłuszeństwa,jeślisuzerenuchybiswymobowiązkom,przyczymjest
taknawetwkrajach,gdziewięzywasalnenigdysięwpełninierozwi-
nęły.Dlakrólajakowładcyformującegosiępaństwaszlachtastanowi
natomiastwojskowyskładnikaparatupaństwowego,uzupełniający,choć
zprawempierwszeństwa,kancelarię,skarbpaństwaiwymiarsprawied-
liwości,czyliwszystkiedziedziny,któreregulujepraworzymskie.Tedwa
powody,tradycyjnyifunkcjonalny,sprawiają,żemonarchianiemożesię
obyćbezszlachty.Aleteżniepotrafizaspokoićwszystkichjejżądań.Po
pierwszedlatego,żepozawspólnymjądrem,obejmującymprzywilejeizwol-
nienieodwszelkichpodatków,sątożądaniaczęstoniespójne:najwięksi
feudałowiewspółzawodniczązmonarchią,natomiastdrobnaszlachtaocze-
kujeodniejobronyprzedicharbitralnością,azarazemszukauniejwspar-
