Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.1.Biologiczneikulturoweapriori
49
Wobawieprzedzmarginalizowaniemswojejdyscyplinyprzeznaukiprzy-
rodniczeispołecznewieluflozofówzbytlekceważącotraktowało,inieraznadal
traktuje,biologiczneispołeczneuwarunkowaniapoznania.Uznawanawtradycji
flozofcznejzanaturalnąrelacjapoznawczapodmiot-światjestjednakzawsze
zapośredniczonazasprawąbiologicznychaparatówświatoobrazuiwiedzywspól-
nej,doktórejdostępwiedziewyłącznieprzezkomunikację.Wszelkieodbierane
przezczłowiekadane,zanimstanąsięinformacjamiczywiedzą,fltrowanesą
przezbiologiczneikulturoweokulary.Napierwotnebiologiczneapriorinakłada
się,iczęstoznimkoliduje,apriorikulturowe.Kolizjataoznaczapojawieniesię
niepewnościiproblematyczności,iparadoksalnegopytaniaoto,którejkoniecz-
nościsiępodporządkować:uwierzyćinnym-czylikulturze,czypozostaćprzy
własnychwrażeniachiintuicjach-czyliwierzyćbiologii?4
RangębiologicznegoaprioriwyeksponowałKant,którynauczałoformachczys-
tejnaocznościikategoriachumysłu,gatunkowodziedziczonych,apriorycznych
determinantachwyznaczającychramymożliwegodoświadczenia.Wzbogaceni
odarwinowskąteorięewolucjijesteśmyświadomidziejowościkażdegoapriori,
będącegoskutkiemiflwynalazkiem”walkioprzetrwanie,doskonalonymprzez
milionylat.Doświadczeniezwycięskichgatunkówzostałozontologizowane,bo
Wydajesięjednak,żemożnawniecoinnejperspektywieująćrelacjępomiędzyinteligencjąieks-
teligencją.Inteligencjajestindywidualnązdolnościąprzystosowawczegoreagowanianawyzwania
środowiska,mieścisięwniejracjomorfczność(zob.rozdz.3),eksteligencjanatomiastjestpochodną
poznania-tendencjąprzystosowywaniasięśrodowiskadopodmiotu,któryposiadłonimwiedzę.
Takieujęcieodwracarelacjesprawcze;inteligencja-przystosowujepodmiot,eksteligencja-podmio-
temmanipuluje.Wtensposóbzostajenaruszonatendencjaewolucyjna.Środowiskozawszedomagało
sięzmianypodmiotu,eliminującistotyniedośćinteligentne.Odwrócenietejrelacjisprawia,żetona
środowisko,anienaczłowiekanarzuconesąwarunkiprzystosowawcze,stosowniedowyobraźni
człowieka,możliwedozrealizowaniadziękitechnice.Gdywspółczesnyczłowiekdostosowujesię
dośrodowiska,chceuzyskaćprzewagę;niewystarczamujednakzakorzenieniewkulturze,musi
aktywniekorzystaćztechniki-itupojawiasięobszarmanipulacji.M.in.wtymmożnadostrzegać
różnicepomiędzyzachodnimstylemmyśleniaabuddyzmem.Wbuddyzmieczłowiekprzystoso-
wujesiędośrodowiska-świata,człowiekiemZachodumanipulujestechnicyzowanaeksteligencja.
JakzauważaEvandroAgazzi(1997:85),dziśflczłowiekniemażadnegonaturalnegośrodowiska”
,
bozawszekonstruujeswojewłasneśrodowisko.Innymisłowyto,codzisiajnazywamyśrodowiskiem,
niemawielewspólnegoześrodowiskiemnaturalnym.Dlategowewspółczesnymświecieinteligen-
cjaniejestczłowiekowidanaraznazawsze;jestonamiarąwyznaczającąaktualnerelacjemiędzy
podmiotemajegootoczeniem.Podmiotiśrodowiskosązmienneiaktywne,wzajemniewywierają
nasiebiepresję.Wtrakcieswojegożyciapodmiotwielokrotniedziaławzupełnienowymotoczeniu,
wywierającymrodzajowoinnąpresjęidomagającymsięrodzajowoinnejinteligencji.
4
Właściwiecałaflozofaczłowiekazajmujesiętąkolizją,bokulturoweapriorinieusuwaapriori
biologicznego,leczsięznimnieustanniekonfrontuje.Tymproblemompoświęconyjestrozdział3.
Nietylkogenytrzymajączłowiekanaflkrótkiejsmyczy”
,aleikultura.Metaforęflkrótkiejsmyczy”
wprowadziliwlatach70.XXw.socjobiolodzy,bardzomocnoakcentującyspołecznekonsekwencje
biologicznejnaturyczłowieka.Niektórzy,jakMichaelRuse,aostatnionawetEdwardO.Wilson(2012),
zczasemzłagodziliswojezapewnezbytradykalneijednostronnepoglądy.
