Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Literatura
PiotrPaziński,KarolinaSzymaniak
OdczasówstarożytnychliteraturabyłapolemintensywnejaktywnościŻydów.Przez
wiekibyłotowdużejczęścipiśmiennictworeligijne:Bibliaorazjejkomentarze-praw-
nicze,homiletyczneczymistyczne,zawartewtraktatachrabinicznych,wTalmudzie,
kodeksachprawa,kolekcjachmidraszy,wprzypowieściach,pouczeniachmoralnych
czyrozprawachfilozoficznych.Ówzasadniczydlajudaizmuprocesniekończącejsię
interpretacjiobjawieniaskładałsięnauniwersumżydowskiejkultury.Aujmująctosło-
wamiizraelskiegonoblistySzmuelaJosefaAgnona-byłkrólestwemBożymujawnia-
jącymsięwtekstach.GminyżydowskiewRzeczpospolitejodśredniowieczaaktywnie
królestwotowspółtworzyły.WKrakowie,Wilnie,LublinieczyŻółkwipowstawałydzieła
rabiniczneistotnedlacałegożydowskiegoświataorazedycjepismstarszych,np.mo-
numentalnaedycjaTalmudu,drukowanawWilniewdrugiejpołowieXIXwieku;naPo-
dolu,wGalicji,apotemwcentralnejPolsce-piśmiennictwochasydów.Tużobokod
końcaXVIIIwiekurozwijałasięświeckaliteraturażydowska,tworzonawjęzykujidysz
ipohebrajskuiniepopartareligijnymautorytetemrabinów.
NaprzełomieXIXiXXstuleciaWarszawa,ŁódźczyWilnostawałysięważny-
miośrodkamijęzykajidysziświeckiejkulturyhebrajskiej.Wrazzprzyśpieszeniem
emancypacjipodrozbiorami,wielumieszkającychwdawnejRzeczpospolitejŻydów
zaczęłopisaćtakżewnjęzykachnarodówświata”-porosyjsku,niemiecku,awreszcie
popolsku.Jednipozostawaliżydowskimiinteligentami,inniwrastaliwkulturęoto-
czenia.Jednikultywowalitradycjejudaizmu,innioddalalisięodnichstopniowolub
porzucalijecałkowicie.Większość,ażdowybuchuIIwojnyświatowej,byławieloję-
zyczna.Jidysz,hebrajski,jedenczydwajęzykinieżydowskie,którymiposługiwanosię
wróżnychsferachżyciaiznanowróżnymstopniu,zależnieodśrodowiska,klasyspo-
łecznej,edukacji,afiliacjipolitycznych,tradycjirodzinnych-tworzyłybogatąmozaikę
głosów,któraskładasięnadziedzictwopolskichŻydów,takżetoliterackie.Współtwo-
rzylijeludzietakróżni,jakanonimowiredaktorzyhebrajskiejKsięgichwałyBaalSzem
Towa,żydowskiherezjarchaJakubFrank(1726-1791),ojciecmodernistycznejliteratury
jidyszIcchokLejbuszPerec(1852-1915),mistrzhebrajszczyznySzmuelJosefAgnon
(1888-1970),niemieckifilozofMartinBuber(1878-1965),poetkijidyszKadiaMoło-
27
