Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
Uzgodnieniateoretyczne
przeznieczteroczłonowarelacja:język1kultura1człowiek(społeczeń-
stwo)1rzeczywistość(Anusiewicz1994:10).Traktowaniejęzyka
niejakotworuautonomicznego,leczjakoskładnikaipodstawowegome-
diumkulturynietylkopozwalaokreślićuwarunkowaniazewnętrzne(kul-
turowe)wkształtowaniusięsposobówmyślenialudziiichjęzykowego
komunikowaniasię,alewskazujeponadto,żeanalizajęzykaitekstów
służypoznaniudanejkulturyorazjednostek(ichsposobówmyśleniaire-
lacjispołecznych)wniejuczestniczących(Dąbrowska2005:102;
por.teżWierzbicka1999).Zatemlingwistykakulturowa,programo-
wootwartanaimpulsypłynącezinnychdyscyplin,samajestważnym
ogniwemwwielokształtnymparadygmaciewspółczesnejhumanistyki17.
Dlategoteżfundamentalnekategorielingwistykikulturowej:językowego
obrazuświata,punktuwidzenia,profilowania,kategoryzacjiorazwar-
tościowania18,tworządziśtakżepodstawowyrejestrterminówipojęć
używanychwanalizachstylutekstówpoezjiiprozy;określającbowiem
17Natęzewnętrznąrelację:językwkulturze,wskazująautorzywstępudo8.tomu
„Etnolingwistyki”.Zob.:Bartmiński,Niebrzegowska1996.Por.też
Dą-
browska2005.
18Zarównoteoretyczneopisywymienionychpojęć,jakipróbyichspożytkowania
wanalizachsemantycznychzawierająpracezbioroweskładającesięnatzw.„czerwoną”se-
rię(lubelską)oraz„białą”(wrocławską)„JęzykaKultura”.Niezbędnymdlaomawianejtu
problematykikontekstemsąkolejnenumery„Etnolingwistyki”.Wtymmiejscujedynie
przypomnę,żepodpojęciemjęzykowegoobrazuświata(JOS)rozumiesięzaJerzymBart-
mińskim„zawartąwjęzykuinterpretacjęrzeczywistości,którąmożnaująćwpostacize-
społusądówoświecie.Mogątobyćsądybądźtoutrwalonewsamymjęzyku,wjego
formachgramatycznych,słownictwie,kliszowanychtekstach(np.przysłów),bądźtoprzez
formyitekstyjęzykaimplikowane”(Bartmiński1990:110).Wpóźniejszychdefini-
cjachautordodaje,żejęzykowyobrazświatamożnaodtworzyćnietylkozdanychstricte
językowych,aletakżeekstralingwistycznych,np.postaw,zachowań,wierzeń.Napotrzeby
stylistykibardziejprzydatnajestszerszakategoria1kulturowegoobrazuświata(KOS),
czylizawartychwjęzykuijegowytworachtreści,formiwzorcówkultury,atakżebadanie
zakodowanegownimujęciarzeczywistościorazsystemuaksjologiczno-normatywnego
(Anusiewicz,Dąbrowska,Fleischer2000:22).KOSłączywięcporządekfe-
nomenalnyorazideacyjny.Zkoleiantropologiczno-językowakategoriapunktuwidzenia
oznacza„czynnikpodmiotowo-kulturowy,decydującyosposobiemówieniaoprzedmiocie,
wtymm.in.okategoryzacjiprzedmiotu[...].Przyjętyprzezpodmiotmówiącyjakiśpunkt
widzeniafunkcjonuje[...]jakozespółdyrektywkształtującychtreśćistrukturętreścisłów
icałychwypowiedzi[...]”.(Bartmiński1990:111).Perspektywajesttraktowana,
mówiącnajprościej,jakorezultatprzyjętegopunktuwidzenia(Bartmiński1990:
112).Profilowanietozkoleirodzajoperacjimentalnejpolegającejnapodkreślaniu,„pod-
świetlaniu”wobrębiepoladoświadczeniowegoniektórychelementówjakoszczególnie
ważnych,ausuwaniewcieńinnych,jakomniejistotnych(zob.teżobrazowaniesceny
uRonaldaLangackera,1995).Użytkownikówjęzykacechujezdolnośćdopostrzega-
niajakiegośprzedmiotu(pojęcia)zróżnychpunktówwidzenia,wczegowynikupowstają
różneprofile,językowe„portrety”jakiegośprzedmiotu.Zob.Bartmiński,Tokar-
ski,red.,1998.
