Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
faktyczny,praktycznyjużnapodstawowympoziomiereagowania(reagu-
jęgniewemlublękiemitd.,aniepobłażliwieluboględnie).Cowięcej,
tamtenwnormalnychwarunkachteżtoodróżniainiejestzdziwionyczy
nieprzygotowanynamojąreakcję(wie,żesięoburzęlubżebędęsiębał
itd.).Agniewamsięnaniego,bouważam,żemógłbyonnamnienie
wpaść,żenzależałotoodjegowoli”
.Awięcpytanieowolnośćwolijest
faktyczniezawoalowanympytaniemostatusontologiczno-aksjologiczny
podmiotu,jestwistocienajbardziejfundamentalnympytaniemoistotę
człowieka.nCzywolajestwolna?”znaczyzatemwłaściwietyle,conczy
(ijak)istniejepodmiot?”
,awięcostatecznie,tyle,conjakistniejeczło-
wiek”?Deterministazdajesięnapierwszyrzutokaodpowiadaćostatecz-
nienegatywnienatepierwszepytania-determinizmprowadzidoswego
rodzajuantyhumanizmu.
Tanaocznaoczywistość,czyliniekoniecznośćdowodzeniawolnejwoli
byłaideąstawianąwfilozofii.Nawetpowyższauwagamogłabyprzecież
wzbudzićgwałtownyprotest-jakmożnawogólepytać,czyistniejenczło-
wiek”?Podkreślmyjednak,żeniechodzituogatunekbiologiczny,ale
onwolnąistotę”
,zaktórączłowieksięuważa.Aletak,jakdlawielunietrze-
bawcaledowodzić,żeistniejeczłowiek,takteż,poniekądkonsekwent-
nie,nietrzebadowodzić,żewolajestwolna.Jesttopoprostujasnedla
każdegoczłowieka.Wolnośćwolidananamjestwszystkim,bezpośred-
niowcodziennyminormalnymdoświadczeniu;jestdlaniegocentralna,
nimplikowana”przezogromnąliczbę,możewiększośćnaszychzachowań,
możnabynawetpowiedzieć:onajestnami,amynią.Jatomojawolna
wola-tojasnejaksłońce,jakiekolwiekdyskusjenatentemattylkozamu-
lająsprawę.
Jestwtymargumencieznoczywistejobecności”czybezpośredniej,
introspekcyjnejświadomościwolnościwieleracji,istotnie,pókinieza-
czniesiętegoanalizować,pótysprawawydajesięprostaibezdyskusyjna.
TaktwierdzilijużAugustyn12czyJanDunsSzkot.Wśródbliższychnaszej
12Augustyn,owolnejwoli,tłum.A.Trombala,w:idem,Dialogiflozofczne,Wydaw-
nictwoZnak,Kraków1999,s.493-649.
Ekspozycjaproblemu.Determinizm,indeterminizm,kompatybilizm|17
