Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Determinizmjakotakiniejestprzytymteząnatematwolnejwoli,
tylkonatematprzyrody,światafizycznego-żerządząnimbezżadnych
wyjątkówjednakoweprawaiżeprawatesądeterministyczne,tzn.takie,
żekażdaprzyczynamożemiećtylkojedenokreślonyskutek9.Wodniesie-
niudowolijednostkitwierdzisięczasem,żeniejesteśmywstaniezrobićnic
innego,jaktylkoto,corobimy;niemożemypostąpićinaczej-gdynacisk
padanatęnasząniemoc,nazywasiętoteżfatalizmem10,któretopoję-
cie,niekiedykonfundujące,pomimomożliwychkontrowersjicodojego
sensu,traktujemytutajjakoznaczącetosamo,codeterminizm11.(Jeśli
natomiastznaczyonocoinnego,towydajesięprzenosićnapolerozwa-
żańreligijno-teologicznych,którychwniniejszejpracybędziemyunikać).
Dlategoniebędziemygodalejużywaćdlauniknięciazamieszaniatermi-
nologicznego.Możnarzeczująćjeszczetak-aokażesiętopotemważ-
ne:ifatalizm,ideterminizmoznacza,żeistniejejednaijednolitanlinia
bieguwydarzeń”;odprzeszłościdoprzyszłościjestonanierozgałęziającą
sięnicią-niezaśdrzewkiem,fraktalemczychoćbywłochatymwarko-
czem.Wynikaztego,choćniekonieczniemusiwynikać-jaktwierdzą
niektórzy-żenwola”
,rozumianajakoprzyczynamoichdziałań,niejest
ostatecznie,naszobecnystanumysłuidecyzjezniegowynikające.Niktjednaknierozumie
swojejwolnościwtenskrajnieszerokisposób,żeodpowiadabezpośredniozaabsolutnie
wszystkieczynniki,któregoukształtowały,żewybrałkażdyelement,jakiskładasięnato,
nkimterazjest”;takiezbytradykalneaprioripostawieniesprawyprowadziwzbytoczy-
wistysposóbdoniemożliwościwolnejwoli.Winnejinterpretacjichodziłobywtymargu-
menciepoprostuoracje,racjeracji,racjeracjiracjiitd.-cociekawe,podobnaobserwacja
natemattajemniczegoregresuwnieskończonośćdlaracji(nmaksym”)zauważaI.Kant,
Religiawobrębiesamegorozumu,tłum.A.Bobko,WydawnictwoZnak,Kraków1993,s.42,
przypis-ajednaknieskłaniagotodoodrzuceniaideiwolnejwoli.
9nDomniemaniedeterminizmujesttakie,żeistniejąprawanatury,takiejakterządzące
ruchamiplanet,którerządząwogólewszystkim,cozdarzasięwświecie-iżezgodnie
ztymiprawamiwarunkiistniejąceprzedpodjęciemdziałaniadeterminująjegopodjęcie
ieliminująwszystkieinnemożliwości”-T.Nagel,Cotowszystkoznaczy?,tłum.M.Szczubiał-
ka,WydawnictwoSpacja,Warszawa1993,s.49.
10H.Rice,Fatalism,w:E.N.Zalta(red.),TeStanfordEncyclopediaofPhilosophy[dalej
jakoSEP],edycjazimowa2018,https://plato.stanford.edu/archives/win2018/entries/fatalism/
11Słownikcharakterystycznychdlaksiążkiterminówznajdujesięnas.199.
14|Rozdział1
