Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
Trzeciakulturainowyparadygmat:bio-logicznośćwhumanistyce
ewolucyjnąciągłośćpsychikiludziiinnychssaków.WkolejnychlatachFrede-
rikBuytendijk(1887–1974),psycholog,iJohanHuizinga(1872–1945),histo-
ryk,zapoczątkowaliwielkiprzełomwnauceozwierzętach.IwreszcieKonrad
Lorenz(1903–1989),austriackizoologiornitolog,twórcanowoczesnejetolo-
gii,odkryłprzedludzkościązupełnienowyświatzachowańzwierząt.Ukazał
obecnośćwśródrozmaitychgatunkówzwierzątnajróżniejszychformświado-
mości,zdolnościdodziałaniaintencjonalnego,planowania,wyobrażaniasobie
niewidocznychobiektów,różnychsposobówkomunikacji,anawetsamoświa-
domości.
Wspólnotadoznańludziiinnychssakówstałasięjasnaibezspornadopiero
wwynikubadańmózguwXXwieku.Doprowadziłyonedolokalizacjimózgo-
wychgeneratorówdoznańorazlepszegozrozumieniaświadomychzachowań
motywowanychprzezdodatniolubujemnienaładowaneumysłowereprezentacje
iodróżnieniaichodautomatycznychzachowańodruchowych16.Ludziedzielą
zinnymissakamipodstawowenegatywnedoznania,tzn.bólorazstrachinie-
pokój,emocjewywołaneniespełnionymoczekiwaniem,stresodseparowania.
Ssakiiwsłabiejpoznanymstopniuptakimajątesame,comy,główneka-
tegorieźródełprzyjemności,tzn.aktyspełniające,pozaseksualnekontakty
społeczne,zachowaniaapetencyjneieksploracyjne(awięcwłasnaaktywność)
orazzabawę17.
Wpsychologiipoznawczejszerokorozpowszechnioneobecniedwupo-
ziomowemodeleświadomości:świadomośćdoznaniowairacjonalna.Świado-
mośćdoznaniowajestholistyczna,obrazowa,kontrolowanaprzezemocje;nie
oddzielafaktówodichwartości;natympoziomiemyśleniejestgłówniesko-
jarzeniowe(asocjacyjne),reagowanienatychmiastowe,asamoświadomośćwy-
dajesięograniczonadopercepcjiwłasnegociała18.Większośćkręgowców
iniektórebezkręgowcepozostająnapoziomieświadomościdoznaniowej19.
Świadomośćracjonalnanatomiastjestanalitycznaorazkontrolowanaprzezlo-
gikęizrozumieniezwiązkuprzyczynowo-skutkowego.Natympoziomiewystę-
pujemyśleniepojęciowe(abstrakcyjne,uludziwerbalne),reagowaniejestopóź-
nione,asamoświadomośćpoleganapostrzeganiusiebiejakoaktora(sprawcy)
zpunktuwidzeniaobserwatorajesttosamoświadomośćrefleksyjna.Oznacza
onaprzejścietzw.testulustra.Testtenjestmiarąsamoświadomości,dowodzi,
16A.ELŻANOWSKI:Jakmyślązwierzęta.nWiedzaiŻycie”2008,nr2,s.60–63.
17A.ELŻANOWSKI:Wartośćżyciapodmiotowegozperspektywynauki.nPrzeglądFilozoficz-
ny”2009,nr18,s.81–96.
18A.ELŻANOWSKI:Jakpowstałamoralnośćicoztegowynika.W:Problemydydaktykifizyki.
Red.A.KRAJNA,L.RYK,K.SUJAK-LESZ.Krośnice–Wrocław,OficynaWydawniczaAtut–Wro-
cławskieWydawnictwoOświatowe,2011,s.71–88.
19A.ELŻANOWSKI:Owartościachiichewolucyjnympochodzeniu.W:Filozofiaprzyrody
dziś.Red.W.ŁUGOWSKI,I.K.LISIEJEW.Warszawa,InstytutFilozofiiiSocjologiiPAN,2010,
s.162–173.