Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
42
RozdziałI.CZYMSĄCYWILIZACJE?
napięćikonfliktów.Okryzysiemożnamówićwtedy,gdyjestich
bardzowielelubgdyichskalajestbardzodużainadodateknie
wiadomo,jakzostanąonerozwiązane.
Czykryzyszawszejestjawny,czymożeteżbyćutajony?
Oczywiściekryzysmożebyćmałowidocznywtedy,kiedyod-
czuwanyjesttylkoprzeznielicznych(proroków,polityków,inte-
lektualistówczyartystów).Pewniejednaknależyogólnieuznać,
żekryzystoniebezpiecznystanrzeczy,któryniezawszedość
dobitniedocieradoświadomościszerszychzbiorowości—przy-
najmniejwewczesnejjegofazie.Katastrofatosytuacja,codo
którejniemajużwątpliwości:jestcałkowiciejawnaipowszech-
nieuświadamiana.
Kolejnasprawatomorfologiakryzysów.Sąoczywiściekry-
zysyperiodyczne—pewnierzadziejregularne,aczęściejniere-
gularneinieprzewidywalne;sąteżkryzysypełzające(np.zimna
wojna)lubpermanentne(przypuszczalnieżyciecodziennewielu
rodzinmatakicharakter).Kryzysymogąbyćdługotrwałeipo-
wolne,mogąprzejawiaćsięjakoseriamniejszychczywiększych
zaburzeń,mogąbyćteżkrótkotrwałeiepizodyczne,copewnie
jednakprzejawiasięstosunkoworzadko.Takżeprzebiegkryzy-
sówniemusibyćliniowy.Przeciwnie,częściejjestnieregularny,
sąwnichobecneprzerwyizwroty,silniejszeisłabszeniepokoje,
rozpaczeinadzieje.
Różnesączynnikiimechanizmykryzysu:zmianyśrodowi-
skowe,dyfuzjakultury,niedostosowanieaksjologiczneczyinsty-
tucjonalne,zabórczypodbój,nadmiernewewnętrznewspółza-
wodnictwo.JaredDiamond(2010),którypoddałanaliziewiele
historycznychprzypadkówdestrukcjispołeczeństw(oddawnych
mieszkańcówWyspyWielkanocnejpoprzezMajówdowspółcze-
snejRuandyiHaiti),wyraźniepodkreślawspółobecnośćwielu
powiązanychzesobączynnikówkryzysu,gdzienawettrudno
wyodrębnićjedenpierwszoplanowy.Złożonanaturakryzysów
utrudniaznajdowaniewinnych.Dokryzysuzazwyczajdopro-
wadzawieleczynników,częstodrobnychizpoczątkuniezauwa-
żalnych.SkorobardzotrudnogeneralizowaćHnaturę”kryzysu,
każdyprzypadekwinienbyćrozpatrywanyoddzielnie.
Niełatwobadaćkryzysy(anawetmożnamiećwątpliwości,
czywogóledasięjebadać).Dlategoteżtrudnookreślić,kiedy
kryzyssięzaczynaikiedykończyorazjakprzebiega.Kryzysy
zazwyczajcechująsięprzebiegiemozmiennejdynamiceinie
