Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WodmiennysposóbwiążesięzBezdogmatuukończonyw1878
rokudramatNajednąkartę.Akcjautworutoczysięwśrodowisku
arystokratycznym,awięcwpewnymstopniuodpowiadaotoczeniu,
wktórymwychowywałsięiobracałPłoszowski.Wtośrodowisko
właśniewkraczazaborczyibezwzględnyplebejusz,doktor
Józwowicz,„nowy”człowiekuformowanyprzezidee
pozytywistyczne;egoistaiprzekonanydarwinistaspołeczny.Zatezę
ideowądramatunależyuznaćzałożeniewjakimśstopniu
korespondującezideąBezdogmatu,iżzasadnicząwartościąjest
niezmiennazasadaetyczna,którejzłamanieniesiezesobąklęskę
iśmierć.Wdramacieponosząklęskępostaciukształtowaneprzez
dodatnie,aletradycjonalistycznewartościetyczne;ginie
w„wyreżyserowanym”przezJózwowiczapojedynkuzPretwicem
Drahomir,umieraStella,osobistąklęskęponosijednaktakże
sprawcazła–Józwowicz.Sienkiewicztakokreślałpodstawową
myślswegoutworu:„Tendencja,jakwidzisz,jestpodwójna–pisał
wliściedoMścisławaGodlewskiego.–Jednejstroniemówisię:
druzgoczeszzamiastbudować–drugiej:morituri!”(L,t.1,cz.
2,s.14).
Kreującpostacizprzeciwnych„obozów”,byłSienkiewicz
emocjonalniebliższyobozowi„ginącemu”,takbowiemrozkładają
sięblaskiicieniewdramacie.Chociażśrodowiskoto,wedługsłów
Drahomira,„przetrawiardza”,tojednakonowłaśniejestskłonne
doodruchówaltruistycznych,któremożnaprzeciwstawić
bezwzględnymmanipulacjomdążącegodowładzy(iręki
księżniczki)Józwowicza.Trafnietensposóbkreowaniaświata
nazwałAndrzejStawar„postawąKrasińskiego”[27],ponieważ
odniesieniedoNie-Boskiejkomediijesttuwyraźne.Natymteżtle
zarysowujesiępewnepodobieństwodramatuipowieści.Centralną
sprawąwobuutworachjestbowiem„zasadaetyczna”,której
naruszenieburzyporządekświataiprowadzidoklęskitak
sprawców,jakipokrzywdzonych.Arystokracjawdramaciejest
naznaczonapiętnemnieuchronnegoupadku.Jejklęskajest
motywowanadeterministycznieprzesłankamibiologicznymi
ipsychologicznymi.Jeślinawetwiększośćzachowańicech
przedstawicielitejwarstwymawaloretyczniedodatni,toitak
bierność,pasywnośćudaremniaichprzetrwaniewstarciuzludźmi
nowegoładu,którzybezwzględnierozpoznająsłabepunkty
przeciwnika.Ponieważosiąutworujestintrygaerotyczna,wniej
