Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
DZIECIŃSTWOSARMACKIEWLUSTRZEWYBRANYCHTEKSTÓW…
25
szem–poemathistorycznyodobrymobyczajuWładysławaSyrokomli,
pt.UrodzonyJanDęboróg
15
(1854),SzkolneczasyJanaDęboroga(1858)
iinnedrobniejszepoetyckieutworachgawędowetegogłosicielaszlachec-
kichobyczajówiprzygód
16
,tekstyPola:PrzygodyJP.BenedyktaWinnickiego
wpodróżyjegozKrakowadoNieświeża1766rokuipowrótwdomrodziciel-
ski(1840-1855)
17
iMohort.Rapsodrycerskizpodania
18
.Wlatach40.i50.
XIXwiekunastąpiłaswoistamodanagawędę,którarozmnożyłasięwli-
teraturzetakbujnie,jakwcześniejdumyczyballady,gawędziarzyuznano
bowiemzapolskichromantycznychbardów.Następującyokoło1863roku
schyłekgawędy(zaumownyjejkoniecuznajesięrokśmierciSyrokomli–
tj.1862r.)łączysięzkrytykąznanychtwórcówpolskich:JózefaIgnacego
Kraszewskiego
19
czyJędrzejaŚniadeckiego
20
.
Niepretendującdowymienieniawszystkichprostychkontynuacjitej
odmianygatunkowej
21
,tylkoopierającsięnareprezentatywnymwyborze,
rewidujemyuwzględnionewnichkonstruktydzieciństwa.Naedukacyjno-
-wychowawcząrolęrozpamiętującejprzeszłośćgawędywsarmackiejkultu-
rzepedagogicznejwskazująróżniautorzyXIX-wieczni.KazimierzWładysław
15
Zob.F.Bielak,op.cit.,s.XXXIX-XL;C.Zgorzelski,WładysławSyrokomla1823-1862,
[w:]ObrazliteraturypolskiejXIXiXXwieku.Seria3:Literaturakrajowawokresieromantyzmu
1831-1863,t.3,red.M.Janion,M.Maciejewski,M.Gumkowski,Warszawa1992,s.378-379.
Por.W.Kubacki,Wstęp,[w:]W.Syrokomla,Wybórpoezji,Warszawa1957,s.36-37.Niżejcytuję
utworyztegowłaśniewydania.
16
GawędowośćprzybierauSyrokomliróżneformyopowiadania.Zob.C.Zgorzelski,op.cit.,
s.372.
17
Utwórodelikatnymudystansieironicznymwobecprzedstawionegoświataosiemnasto-
wiecznejszlachtypolskiej”,jakwPamiątkachSoplicy.M.Janion,Wstęp,[w:]W.Pol,Wybór
poezji,Wrocław1963,s.LXIX.NiżejstosujęskrótPBWipodajęstronycytatuwnawiasie.
Humorimoralistykagawędyniemajednaknicztradycjioświeceniowejsatyry,oświecającej
uciemną”sarmackąprowincję,gdyżkrytykującszlacheckiewady,gawędapodkreślałapotrze-
bępochwałyżycia.
18
Zob.Ibidem,s.CII-CXI;W.Pol,Pieśńozieminaszej,[w:]Idem,Mohort,Kraków2002.Niżej
stosujęskrótMhipodajęstronęcytatuwnawiasie.
19
WyrażasięonmałopochlebnieotymgatunkuwObrazachprzeszłościiGawędacholitera-
turzeisztuce,pisząc,żeSoplicowskiszlachcicpolskistałsięwspółcześnieprototypemwszyst-
kichobrazów,przesadzasięjeszczejegowadyiprzymioty,arysującostrocechującegozarysy,
stworzononiebywałąistotę,podającjązanajwyższyideał;stwierdzafaktkonwencjonalizowa-
niasięgatunku–Chodźkę,ZygmuntaKaczkowskiego(cyklOstatnizNieczujów)igawędziarzy
wierszowanychukazujejakotwórcówgawędowejpowielarni.Zob.M.Maciejewski,Gawędaż,
s.31-33.
20
Ujmujeonkrytykętegogatunkuwpismachsatyrycznych:chcącośmieszyćgadulstwo
szlachty(isłowougawęda”znaczącetyle,courozwlekła,nieskładnagadanina”),kazałjejza-
mieszkaćnafikcyjnejwyspiePeroradzie,którejstolicąbyłoGawędopole.Z.Szmydtowa,Poety-
każ,s.337.Por.Eadem,Czynnikiż,s.298.
21
Aniprozatorskich,anipoetyckichutworówXIX-wiecznych,naktórewpływmiałyposzcze-
gólneelementypoetykigawędyszlacheckiej,zarównowpostaciczystej,jakstrawestowanej.
