Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
utylitarnymsystemiepodlegającymnieustannejkontroliichsztukamogłaoddziaływaćnaodbiorcówijaktowykorzystywano?
Artyści
Wrzeczywistościodizolowanejdzielnicysztukawydawałasięzepchniętanamargineswalkiozdrowieiżycie.„Malarstwo–pisała
SaraGliksman–byłowtymczasietakabsurdalneinierealne…”14.Niemniejzachowanadokumentacjaidzieładająświadectwo
aktywnościikreatywnościtwórcówwekstremalnietrudnychwojennychwarunkach.Napodstawiemateriałówarchiwalnychmożna
przyjąć,żewlatach1940–1944przezłódzkiegettoprzewinęłosiękilkadziesiątosóbdeklarującychzawódartystylubtakich,które
nazlecenieadministracjibądźnawłasnąrękęwykonywałypraceplastyczne.Wedługtabelistatystycznejobrazującejstrukturę
zawodowągettado12lipca1940r.grupataliczyła181osób–156mężczyzni25kobiet,costanowiło0,11procentwszystkich
mieszkańców15.Przedstawionedanenależyinterpretowaćostrożnie.Popierwsze,niemieckiesłowokünstlerprzypuszczalnieobjęło
wtymprzypadkunietylkomalarzyirzeźbiarzy,lecztakżereprezentantówinnychzawodów,np.literatówczymuzyków,podrugie,
nieuwzględniająonetwórcówzzagranicy,wsiedlonychdopierow1941r.Dotychczasowebadaniapozwoliłyustalićkilkadziesiąt
nazwiskosóbzajmującychsiętwórczościąplastyczną.Głównymiźródłamiumożliwiającymiichrozpoznaniebyły:
•kartymeldunkowezawierająceimię,nazwisko,adresorazczęsto–notatkęozawodzie;
•spisypracownikówwydziałówiresortów;
•listyprzesiedleńcówzPragi,Wiednia,Berlina,Kolonii,Hamburga;
•podaniaozatrudnienie;
•pamiątkowealbumy;
•kronikagetta;
•świadectwaocalałych;
•dziełasztuki.
Wśródzidentyfikowanychnatejpodstawietwórcówznaleźlisięwpierwszejkolejnościłódzcymalarze,rzeźbiarzeigraficy
opozycjiugruntowanejwokresiemiędzywojennym.CzęśćznichnależaładowspomnianegowcześniejZawodowegoZwiązku
ArtystówPlastyków,innifunkcjonowalipozalokalnymistowarzyszeniami.Bylito:nauczycielkaiplastyczkaNadieżdaAb16,malarz,
grafikimetaloplastykBraunerijegosiostranauczycielkarysunkówEugeniaBrauner-Altmanowa,malarkaEwaBrzezińska,poetka
irzeźbiarkaMelaniaFogelbaum(1911–1944),malarkaSaraGliksman(Fajtlowicz),malarzGurewicz,rysowniczkairzeźbiarka
FelicjaHerszlikówna(1897–po1941)17,malarzigrafikKowner,malarzIzraelLejzerowicz,grafikJakubLesman,malarka
irzeźbiarkaPolaLindenfeld,malarkaiscenografkaDinaMatus(1898–1944),ilustratorkaMariaAlfredaRuda(1915–1942),grafik
JakubSchwarz,grafikimalarzSzymonSzerman(1917–1944),malarz,grafikiscenografAlterPinkusSzwarc(1923–1996),malarz
HerszSzylis(1909–1987),malarzMaurycyTrębacz(1861–1941),NachmanKaufman(Sobkowski)18,FajgaEdelbaum19oraz
litografowie:SalomonLubelskiiChanaSzmulewicz.
Nalistachtransportówzzagranicyznaleźlisię:MarieAleš(Czechosłowacja),MarianneSaraAltschul(plakacistka–Niemcy),
EmilBloch(rysownik–Niemcy),AnnaKohn(malarka),MartaCohn(malarka–Niemcy),HirszFeldman,MarthaFischer(graficzka
–Czechosłowacja),MojżeszForscher(litograf),DawidFriedmann(malarz,rysownik–Czechosłowacja),RobertGuttman(Gutman,
malarz–Czechosłowacja),LeopoldHauser(litograf–Austria)20,GustavHerz(rysownik–Niemcy),RosemarieSaraHerzfeld
(rysowniczka–Niemcy),FranzHocusser,ZdenekHolub(rysownik–Czechosłowacja),Kovacs21(grafik–Węgry),SophiaSara
Kutner(malarka–Niemcy),ErnaLöwenstein(rysowniczka–Niemcy),LubaLurie(rysowniczka–Czechosłowacja),Heinrich
Magsamen(grafik–Niemcy),RobertNeubieser(rzeźbiarz),IsraelJosefOkun(malarz–Niemcy),ElzePick(rysowniczka–Austria),
EmmaRothgiesser(malarka–Niemcy)22,EvaSchneider(rysowniczka–Czechosłowacja),IsraelSeligmanSchnog(litograf),
HermannSonnenfeld(malarz),ArnostVinarsky(Czechosłowacja),LeonWeber(malarz–Austria),KlaraWertheimer,AnnaHeitler
(Weiss,rysowniczka),LotteBlumgardt(malarka–Niemcy),VilaGűnther(malarka–Czechosłowacja)23.
Większośćdeportowanychdołódzkiegogettanieznalazłazatrudnieniawdeklarowanymzawodzieipodobniejakpochodzący
zPragimalarzRobertGuttmanmiałaproblemzadaptacjądonowychwarunków24.Wspominającswoichwspółpracowników
zWydziałuStatystycznego,SaraGliksmanzauważała:„Oniwszyscybardzoszybkizginęli[…]naglezdobrobytuprzybylidozimna
igłodu,niemającmieszkań,niemającpracyanipieniędzyionisięszybciejodnaszmarnowali”25.
Analizapamiątkowychalbumówprezentującychdokonaniaposzczególnychresortów,przeglądpodańopracęorazlist
transportowychiksiążekmeldunkowychpozwoliłyautorcewskazaćkilkadodatkowychnazwiskosóbwykonującychpraceplastyczne
lubdeklarującychsięjakoartyści26.Bylitom.in.Paul(Pavel)Aschermann(Czechosłowacja),ArturAschermann(Czechosłowacja),
PolaDancygier,Juliusz(Idel)Poseszwa(Podeswa),Strykowski,SzmulOłomucki,I.Kapłan,J.Braun,M.Frydenzon,M.Rozynes,
Sz.Rajch,KlajnerPik,KasrielCharłupski,DawidKurant,HorstGuttman(Niemcy),HansPick(Czechosłowacja),MarianaKoppel
(Czechosłowacja)iHedaMargolius(Czechosłowacja),HeinzSkall(Czechosłowacja),LeopoldLeyser(Niemcy)27.
WydziałStatystyczny
Głównąinstytucjągettazatrudniającąartystówbyłutworzony4czerwca1940r.przyWydzialeEwidencjiLudnościWydział
Statystyczny(StatistischeAbteilung),odpowiedzialnyzaanalizęstrukturydemograficznejizawodowejżydowskiejdzielnicy.Biuro
–zarządzaneprzezHenrykaNeftalinaiSamuelaErlicha–zajmowałosięm.in.migracjąludności,statystykązgonów,
monitorowaniemprodukcjiwwarsztatachidziałalnościąinformacyjną.Wlipcu1940r.zostałoposzerzoneoBiuroGraficzne,