Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
1.Obywatelstwo,społeczeństwoobywatelskieiobywatelskość
ZtradycjąantycznązmagalisięmyślicielewXVIiXVIIwieku.JeanBodinokreś-
liłgranicesuwerennościwładzy,wskazującjednocześnieobowiązkipolityczne
jednostki,jejpowinnościwobecwspólnotyrodzinnej,religijnejczykorporacyjnej.
UBodinadobrojednostkiiwspólnotyjestjeszczenierozerwalne.PodobnieuJeana-
-Jacques’aRousseau,którywUmowiespołecznejziścierepublikańskąwiarąopowiadał
sięzawspólnotąopartąnienainteresiejednostkowym,alenapowszechnietworzo-
nychprawach,solidarnościiodpowiedzialności.Rousseaupostulował,byjużwdzie-
ciństwierozpoczynaćwychowanieprawegoobywatela,wpajaćmupatriotyzmicnoty
obywatelskie(zachowującjednakjegoprawanaturalne).
NatomiastHobbeswprzeciwieństwiedoArystotelesauważał,żenaturaczło-
wiekaniejestpolityczna,leczantypolityczna,dlategowcentrumjegoanalizznalazło
siębezpieczeństwo.Jegozdaniemkoniecznośćzapewnieniabezpieczeństwajestnie-
zależnaodustroju.Hobbes,nawetjeżelibyłorędownikiemwolnościindywidualnej,
tojakozwolennikmonarchiiabsolutnejuważał,żenadprawamijednostekpowinno
czuwaćpaństwo(Lewiatan).Człowiek,abyuzyskaćbezpieczeństwo,rezygnujewdro-
dzeumowyspołecznejzwolności,którąoddajepaństwuchroniącemugoprzed
zagrożeniamiwynikającymizestanunaturalnegoorazsiłąinnychjednostek.Hob-
besanietylkonieinteresująróżnicepolitycznemiędzywymienionymiprzezArysto-
telesaformami:monarchią,arystokracjąidemokracją,alesądzirównież,żewol-
nośćmożebyćatrybutemkażdego,takżeniewolnikaczywięźnia,wolnośćrozumie
jakobrakprzeszkód,adziałanienarzeczinnychjestwedługniegotakąprzeszkodą.
Hobbesuznajeteż,żejestDniewolnikiem[ł]ktosłużyrównieżwspółobywatelom”
(Hobbes1956,s.336).PraceHobbesa,poczynającodLewiatana,budządodziśnie-
małotrudnościinterpretacyjnych,sąwyzwaniemdlafilozofów,jednakznacząco
wykraczającympozapotrzebyanalizwtejksiążce.
NowekoncepcjefilozoficzneXVIIwiekuprowadządoinnegorozumieniapraw
jednostki,wtymnajważniejszego-prawadowolności.Najpierwbarokowyprekursor
oświeceniaKartezjuszzaistotęludzkiegobytuuznałmyślenie,dzisiajnazwalibyśmy
jekrytycznym.NastępnieJohnLockedałjednostkompoczucieindywidualnejsiły
iprawodowolności,ktrórepłynązkorzystaniazrozumu.WolnośćLockeuznajeza
pierwotnyinaturalnystanczłowieka.Granicewolnościwynikająztego,żeludziesą
równiwprawiedokorzystaniazniej(Locke1690).Filozofprzypisujeludziomdwa
rodzajewolności:naturalną,pozwalającąnabyciewolnymodwszelkiejwładzy,także
drugiegoczłowieka,orazspołeczną(powyjściuzestanunatury),czyliwolnośćdo
kierowaniaswojąwłasnąwolą,głosemwłasnegorozumu(takżewkwestiipodporząd-
kowaniasięprawompowszechnym,społecznym).Wolnośćprzestajebyćzwiązana
zprzynależnościądowspólnotypolitycznej,zostajejejnadanywymiarindywidu-
alny,prawadowolnościodprzymusu.Lockebyłprzekonany,żerozwójgospodar-
czy,złożonośćstosunkówekonomicznych(anieniedoskonałościnaturyludzkiej)
powinnydoprowadzićdoukonstytuowaniasięspołeczeństwaobywatelskiego,wktó-
rymjednostkioddadząochronęswychnaturalnychuprawnieńwyspecjalizowanym,
