Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zkanałunakanał,zostawiającwiryispiralesamoodwołań.Warstwynawarstwach,analiza,wymądrzaniesięicałkiemsporonieustannegotrawienia”–pisze
wymownieJamesGleick[12].
Wzalewieinformacjitrudnodotrzećdotychwłaściwych.Problempowstajewłaśniewtedy,gdyniepotrafimysobieradzićzselekcją:gdyniepotrafimy
dokonaćwyborutego,copotrzebne,ważneczychoćbyciekawe.Wtedy,mimozalewuinformacji,wumysłachjestpustka,awsercachpoczucieambiwalencji:
„Notocomamwybrać;czymsięprzejąć?”.Jaksięwydaje,negatywnymskutkiemtegostanurzeczyjestnietylkotrudnośćczywręczniemożnośćdotarcia
doakuratpotrzebnej,odpowiedniejiistotnejinformacji.Nietylkonieistniejesystemobronyprzedniepotrzebnymiiniechcianymiinformacjami.Gorzej–nie
istniejeskutecznysystemselekcjinainformacjeistotneinieistotne.Możejesttakdlatego,że–owszem–narzekamynanadmiarinformacji,alegoakceptujemy,
anawetcenimy,irzadkotakurządzamynaszefunkcjonowaniezawodoweiprywatne,abysięizolowaćodtegozalewu.
Możnazapewneodbieraćinadawaćwielekomunikatównaraz,jestjednakwtymjakaśnieprzekraczalnagranica,którejchybażadentreningniejestwstanie
pokonać.Zatągranicączyhapoprostuzamętidezorientacja,aprzynajmniejodbiórjedynierozproszonych,zdezorganizowanychitymsamymwżadensposób
nieprzydatnychfragmentówinformacji.Wrazzpojawieniemsiękażdegonowegokanałuinformacjiikażdegonowegoprzekazumalejeoddziaływaniecałości
ikażdegoprzekazuzosobna,choćbyztegowzględu,żedomikroskopijnychrozmiarówzmniejszasięczasuwagi,jakiodbiorcamożetymprzekazompoświęcić.
Wspołeczeństwieinformacyjnymświatjestprzezodbiorcęniejakorekonstruowanyzestrzępówdanych,informacji,wiadomości,cowcalenieoznacza,
żejestonpełen,prawdziwy,sensowny.Jużw1981rokuJeanBaudrillardsłuszniepisał,iż„istniejemywewszechświecie,wktórymjestcorazwięcejinformacji,
acorazmniejsensu”,nazywająctozjawisko„katastrofąsensu”–międzyinnymiwskutekzalewuinformacjipozornychczy–jaktoautornazywał
–„widmowych”[13].„Sensemniktsięniezajmuje”–dobitniezauważateżNorbertBolz[14].Szczególniewtedy,gdydocierającedanesąsensacyjne,
spreparowane,gdysąjakimśrodzajemczczegomedialnego„wezwania”wpostaciwrzawywynikającejzeswoistej„medialnejkomory”,wktórejnastępuje
zwielokrotnienieprzekazówinspirowanychinnymimedialnymiprzekazami.Jestto,jakzauważazaLacanemBolz,poprostuentropiainformacji–czyliobecna
wkomunikowaniutendencja,byniczegoniekomunikować.„Jaknajwięcejjaknajkrótszychwyrwanychzkontekstu,powierzchownychinformacji.Tozresztą
nowaformadezinformacji–poprzeznadmiar,zalew,natłok,rozmigotanie”–pisałRyszardKapuściński[15].
Brakumiejętnościselekcjiinformacji,ichredukowaniaiużytkowaniapowoduje,żemiędzytymi,którzyżyjąwtakimświecie,atymi,którzyznajdująsię
pozanim,możeniebyćznaczącejróżnicyfunkcjonalnej[16].Jedniidrudzymogąpodobnieradzićsobielubnieradzićwżyciu.Wszaknajłatwiejszejest
pozyskiwanieinformacji,trudniejszazaśichklasyfikacja,grupowanie,regułykojarzenia,określaniestopniaważnościiwreszcieumiejętnościsensownego
wykorzystania.Takwięcparadokspoleganatym,żenawetjeżelijesteśmydobrzepoinformowanioświecie(coteżniemusibyćprawdą),tonieoznaczawcale,
żewięcejonimwiemy,aprzedewszystkim,żesprawniejwnimdziałamyiżelepiej,sensowniejgorozumiemy.Mimoszybkościzdobywaniainformacji,
możnościdotarciadoichmnogości,możliwościnawiązywaniakontaktówimożliwościdialogumamyniebezpieczeństwopowierzchowności,bełkotu,fałszu,
niemożnościzweryfikowaniainformacji,brakuhierarchiiibrakuumiejętnościwyborutego,coważneipotrzebne,brakuzrozumienia.Nawetnajbardziej
inteligentne„spersonalizowane”wyszukiwarkiniezdołająpomócwdotarciudonajlepszychinajciekawszychinformacji.Oczywiścieosobistedoświadczenie
iintuicjainternautówogromniewtymwyszukiwaniupomagają.Możnajednakodnieśćwrażenie,żeczęstowięcejwtymprzypadkuzabawyniżeliświadomych
celówposzukiwań.
Czywcałymkontekściespołeczno-kulturowymtworzącymaurędlanadmiaruwszelkichdóbr–wtymprzekazówkulturowych–możnaznaleźćgłówny
czynniksprawczy?
Wdużymstopniuzatennadmiarodpowiadająnaszemanie:grafomania,piktomania,fotomaniaifonomania.Tak,łatwośćtworzeniaoczywiściesprzyja
nadmiarowi.Koniecznośćżmudnegowykuwaniarzeźbywkamieniuczychoćbymalowaniawizerunkunapłótnieczyścianiesamawsobiestanowiłasito
selekcyjne.Dzisiejszałatwośćwykonaniafotografiiczywirtualnegowykreowaniajakiegośobiektuprzyczyniasiędoswoistejdezynwoltury.Problempowstaje
wtedy,gdymogąsobienaniąpozwolićmilionyczywręczmiliardyludzi.MilionyturystówzamieszczająnaYouTubiemiliardyzdjęć;milionyrodziców
prezentująmilionyzdjęćswoichdziecisfotografowanychwmilionachsytuacji.Nielicznezdjęciaturystycznewykonanesto,anawetpięćdziesiątlattemu
sąatrakcją;milionydzisiejszychsąśmieciami.Podobniejestztym,coaspirujedomianasztukiczyliteratury–zresztąnieoddziś.OtojakWitoldGombrowicz
opisujeswojewrażeniazLuwru:„Tłoknaścianach,wywieszenietychobrazówgłupie,jedenobokdrugiego.Czkawkategonagromadzenia.Kakofonia.
Karczma.LeonardobijesiępopyskuzTycjanem.Zeztuwszechwładniepanuje,bogdypatrzysznajedno,drugiewłaziciwokozboku”[17].Niecopóźniej
podobneodczuciapisarzprzejawiałwstosunkudobibliotek:„Zapytałem,czyrządprzygotowujejużjakieśśrodkinanadejścienieuniknionejchwilizupełnego
przepełnienia–gdybibliotekizacznąrozsadzaćmiasta,gdytrzebabędzieoddawaćimjużnietylkopojedynczedomy,alecałedzielnice,gdynagromadzenie
książekidziełsztukiwywalisięnapolailasyzmiastprzepełnionychpobrzegi?”[18].Tenniepokójwobecnadmiaruksiążekmożnateżdostrzecuautorów
współczesnych:„Cywilizacja,którawdążeniudosamounicestwieniawyprodukowałagóręśmieci,stworzyłatakżemonstrualnąwprostliczbęksiążek”
[19].Niepokójjestuzasadniony,skoroobecniewPolscewydajesięcorocznieokołotrzydziestutysięcytytułów.Jaktosięczęstodzieje,technikaprzychodzi
wsukurs:digitalizacjamożeprzynajmniejczęściowouchronićodfizycznegonadmiaru.
Aletakżezanadmiarodpowiedzialnajestłatwość,szybkośćitaniośćtworzeniasłów,obrazówidźwięków,dostępnośćurządzeń,zapomocąktórychmożna
jenietylkokreować,alemultiplikowaćipróbowaćwprowadzaćwobieg.Ipotemrówniełatwo,szybkoitanioodbieraćczyraczej–próbowaćodbierać.
Dlaczegoto,aniecośinnegodomnietrafiaztegonadmiaru?Cotuoddziałuje?Samonagradzającasiępopularność?Wiedzaonakładachioglądalności?
Wymownakrytykaorazpotlaczenagródnafestiwalach,przeglądachikonkursach?Salonyikawiarnieartystyczne?Algorytmywyszukiwarek?Zacneimniej
zacneinstytucjespołeczne,takiejakedukacja,religiaczypolityka?Chytrośćiperfidiareklamy?Nasibliscyiznajomicośnampodpowiadającylubpolecający?
Urodaprzypadku?Odwagawłasnychposzukiwań?Tak,pewniewszystkotorazemwróżnychproporcjachizestawach.Nadalprzecieżpozostajepytanie:
dlaczegotawłaśnie,anieinnainformacja,książka,film,melodiadomniedotarły?Czywtym,coidlaczegoprzyswoiłemsobie,byłapełnaspontanicznośćczy
mniejlubbardziejskrytyspisektajemnychsił,czyteżtowarzyszyłatemumojaświadomakontrola?Ijeszczejednasprawa:jaksięprzystosowałemdotego
nadmiaru,coznimczynię?
Dlapodjętychturozważańjeszczeważniejszajestjednakkwestia,cosiędziejeztymwszystkim,ztymcałymnadmiarem,którydonasdotarł,leczzktórym
potrafiliśmysobieporadzić,jakiztym,którydonasniedotarł,leczpróbujenasnieustannieatakować,alboztym,którynamszczęśliwieudałosięominąć.
Autorzypróbująopisywaćróżnestrategie,awtym:porządkowanie,przetwarzanie,niszczenie,chomikowanie,limitowanie,samoograniczanie,tęsknienie
zajakimś„minimum”czy„optimum”itakdalej[20].Mojapróbaodpowiedzinatopytaniepojawisiędalej.
Żebyjednakzbytnioniezagalopowaćsięwtychopiniachnatematnadmiaru,należyzatrzymaćsięizadaćprostepytanie:aczymtaknaprawdęjestnadmiar?
Czyprzejawiasięonwstosunkudomożliwościkupienia(nabycia)?Czywstosunkudomożliwościskonsumowaniaiużytkowania?Czywreszciewstosunku
domożliwościprzetrawieniaipsychicznegoprzeżycia?Amożewstosunkudopotrzeb?(Tylkożejużwiemy,iżniewiemy,czymsątepotrzeby).Amoże
tewszystkiekryteriaostateczniesąobojętne,gdyżobojętnejestto,codonasdociera?
Ijeszczejedno:czynadmiartostanobiektywnyczytylkopoczucie?Jeżelitopierwsze,tociekawejest,zjakiejperspektywytenrzekomyobiektywizmmoże
byćokreślany.Jeżelitodrugie,tooczyimpoczuciumówimy?Niemawątpliwości,żewludzkimświeciewszystkiesprawy,awięcinadmiar,mającharakter
względny.Pozostającprzytejkonkluzji,mielibyśmyjednakpoczucie–takżewzględne–jakiejśupraszczającejsprawęrezygnacji.Możewięcnależyzapytać,
czywogóleistniejejakikolwieknadmiar.Możedostrzeganieewentualnegonadmiarutojedynienaszeuroszczeniadoodgrywaniarolisamozwańczegosędziego,
którywimieniujakiegośrówniesamozwańczegotrybunałuintelektualistówferujeopinieofunkcjonowaniukultury.Takoczywiścietrochęjest,leczgdypojawia
sięświadomośćtejsytuacji,możnaodczućdyskomfortjakiegośniedopowiedzenia.
Żebymócchoćbypoczęściodpowiedziećnapowyższepytania,musielibyśmywiedzieć,jakajeststrukturanadmiaru:czyjesttomożeukładhierarchiczny,
wktórymteniepotrzebnewytworysągdzieśnadolepiramidyinietrzebanimisięzajmować?Dobrzebybyło,jednakjużoddłuższegoczasuwiemy,iżtakiej
wygodnejsytuacjiniema.Czyjestwięcmożejakieśrozproszenie,gdziewzajemnieprzenikasięto,coważneinieważne,potrzebneiniepotrzebne,mądre
itrywialne?Teżchybanie,bonieudasięokreślić,dlakogotowszystkotakiejest:dlamnie,dlaciebie,dlaniejczydlaniego?Przecieżtakwielemówisiędziś
oniszach,wktórychżerująsobiemaleńkiekornikiledwiesłyszące,ledwiedomyślającesięistnieniainnych.Żebychociażbyłataupragnionasieciowość
zeswymirozlicznymirównoległymiirównorzędnymipowiązaniami,aleteżjejniema,albojeżelijest,toprzejawiawsobiewielestrzępów,zerwań,braku
powiązań.
Jakwidać,czujemy,żejestjakiśnadmiar,leczniepotrafimygookreślić.Gdybyjeszczebyłotak,żesąksiążkiabsolutnieprzeznikogonieczytane,filmy
